Ostatnio dostrzegalna jest praktyka organów podatkowych polegająca na kwestionowaniu prawa do odliczenia w związku z niedochowaniem należytej staranności w doborze dostawcy towaru lub usługodawcy pomimo tego, że podatnik dokonał płatności z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności. Praktykę tę należy ocenić krytycznie.
MPP miał zapewnić bezpieczeństwo – podatnikom i budżetowi państwa
Prawo do odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego jest kluczowym uprawnieniem podatników VAT wynikającym wyraźnie z dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006 r.) i, w ślad za nią, z ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2024 r., poz. 361 ze zm.). Prawo to jest jednym z podstawowych instrumentów służących zrealizowaniu zasady neutralności opodatkowania VAT, która to jest immanentną cechą tego podatku. Z kolei obciążanie podatnika podatkowymi konsekwencjami działań czy zaniechań jego kontrahentów zdaje się być działaniem zdecydowanie nieprzystającym do realiów dzisiejszego świata gospodarczego, który pozwala na dokonywanie licznych i szybkich transakcji na odległość – z kontrahentami nieznanymi.
Warto zauważyć, że już w uzasadnieniu projektu ustawy, na mocy którego mechanizm podzielonej płatności wprowadzono, wskazano, że mechanizm podzielonej płatności uważany jest za jedno z rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie nadużyciom i oszustwom podatkowym, eliminując ryzyko znikania podatników wraz z zapłaconym im przez kontrahentów, a nieodprowadzonym podatkiem od wartości dodanej. Mechanizm ten z założenia utrudnia lub wręcz uniemożliwia powstawanie nadużyć już na etapie samej transakcji. Jednocześnie zapewnia lepszą transparentność rozliczeń VAT-owskich i utrudnia wyprowadzanie pieniędzy za granicę. Uwolnienie środków finansowych w ten sposób jest dokonywane wyłącznie na wniosek podatnika, który podlega weryfikacji przez właściwe organy podatkowe. W ten sposób uwalniane są wyłącznie bezpieczne środki finansowe. Przewidziano również, że płacenie z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności będzie jedną z mocniejszych przesłanek dla wykazania, że nabywca dochował należytej staranności zawierając transakcję z kontrahentem, co będzie miało bardzo istotne znaczenie dla bezpieczeństwa VAT naliczonego nabywców.
Zobacz w LEX: Podzielona płatność a potrącenie > >
W opracowanym przez Ministerstwo Finansów dokumencie pt. „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” wskazano, że „Jeżeli płatność na rzecz dostawcy towaru zostanie zrealizowana przy wykorzystaniu mechanizmu podzielonej płatności, wówczas należy uznać, że podatnik dochował należytej staranności, jeżeli pozytywnie zweryfikował przesłanki formalne i nie zachodzą inne okoliczności, które w sposób jednoznaczny mogłyby wskazywać na brak dochowania należytej staranności.” (s. 11 Metodyki).
Nie należy tracić z pola widzenia tego, że poszukiwania należytej staranności wiążą się z uszczupleniem dochodów budżetowych z podatku od towarów i usług czy wyłudzeniem zwrotu tego podatku. Z jednej strony występuje zatem podatnik, których chce skorzystać z jego fundamentalnego uprawnienia, czyli prawa do odliczenia podatku naliczonego, a z drugiej strony pojawia się wątpliwość, czy jego kontrahent prawidłowo rozliczył się z VAT i zapłacił podatek należny, który – dla wspomnianego wcześniej podatnika – jest podatkiem naliczonym. Systemowe ryzyko dla budżetu państwa jest tu generowane poprzez potencjalną zmowę podatnika i jego kontrahenta, której rezultatem będzie odliczanie podatku naliczonego wynikającego z faktur kontrahenta, który nigdy nie rozliczył związanego z tą fakturą podatku należnego. Wątek należytej staranności pojawia się, gdy owo oszukańcze działanie kontrahenta jest wspierane nie tyle przez świadome działanie czy współdziałanie podatnika, co przez niestaranność w doborze kontrahenta.
Czytaj w LEX: Mechanizm podzielonej płatności z punktu widzenia Ministerstwa Finansów > >
![VAT. Komentarz 2025 [PRZEDSPRZEDAŻ]](https://static.profinfo.pl/storage/image/core_files/2018/7/9/68a1d4a5ceef292d44fa9465d0ea442a/admin/preview/PRZEDSPRZEDAZ_C_150.gif)
Cena promocyjna: 261.74 zł
|Cena regularna: 349 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 261.74 zł
Organ podatkowy ma czas na weryfikację
Trzeba przy tym pamiętać, że mechanizm podzielonej płatności obejmuje kontrolę organu podatkowego nad zasobami podatników. Dzięki przepisom ustawowym organ podatkowy uzyskuje minimum (bo termin jest liczony od daty wniosku, a czynności sprawdzające czy kontrole mogą toczyć się nawet przed jego złożeniem) 60 dni na weryfikację zasadności umożliwienia swobodnego dysponowania środkami przez takiego kontrahenta. Owe 60 dni to zauważalnie więcej niż czas, którym zazwyczaj podatnik dysponuje, aby podjąć decyzje biznesowe.
Mechanizm podzielonej płatności został wprowadzony właśnie po to, aby to organ podatkowy miał szansę na wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Jeśli pomimo możliwości, jakie organowi daje mechanizm podzielonej płatności, organ podatkowy nieprawidłowości nie wykrył, trudno przyjąć, że nieprawidłowości owe powinny być wykryte przez podatnika, który nie dysponuje przecież wyspecjalizowanymi zasobami ludzkimi i technicznymi i nie ma pełnej wiedzy o działalności innych podmiotów (w szczególności tych, które same ukrywają przed podatnikiem i organami podatkowymi ich oszukańcze cele). Sam fakt, że organ podatkowy uwolnił środki z łańcucha obrotu, w którym wystąpił oszust, świadczy zatem o należytej staranności podatnika, bo ewentualne nieprawidłowości musiały być na tyle trudne do wykrycia, że nie wykrył ich nawet dysponujący wyspecjalizowanymi zasobami ludzkimi oraz rozwiązaniami technicznymi organ podatkowy.
Zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności powinno zatem zdecydowanie wiązać się z przyjęciem, że stosujący go podatnik działał z dochowaniem należytej staranności. Wyjątki mogą w istocie dotyczyć wyłącznie – zgodnie zresztą ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów zaprezentowanym we wcześniej przywołanej Metodyce – rażącego braku weryfikacji podstawowych danych kontrahenta związanych z jego rejestracją na potrzeby podatku od towarów i usług.
Trzeba przy tym przyznać, że w skrajnych wypadkach możliwość skorzystania z prawa do odliczenia będzie nie tyle zależna od dochowania należytej staranności w relacjach z kontrahentem (czyli dokonania płatności w ramach mechanizmu podzielonej płatności po uprzedniej weryfikacji danych rejestracyjnych), co od samego wystąpienia transakcji. Jeśli zatem podatnik dokonał płatności z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności pomimo tego, że transakcja nie miała miejsca, prawo do odliczenia może być kwestionowane.
dr hab. Krzysztof Lasiński-Sulecki, prof. UMK
Autor jest dyrektorem Ośrodka Studiów Fiskalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, członkiem powołanej przez Komisję Europejską VAT Expert Group oraz doradcą podatkowym. ORCID: 0000-0002-8380-8392
dr hab. Wojciech Morawski, prof. UMK
Autor jest kierownikiem Katedry Prawa Finansów Publicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przewodniczącym Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania oraz radcą prawnym. ORCID: 0000-0002-2396-9434
Sprawdź w LEX: Mechanizm podzielonej płatności > >
