W odróżnieniu od historii i teraźniejszości, realizowanej głównie w sposób teoretyczny, edukacja obywatelska będzie kładła nacisk na kształtowanie u uczniów praktycznych umiejętności i kompetencji - wyjaśnia resort edukacji. Ma też pomóc uczniom identyfikować problemy społeczne i poszukiwać ich rozwiązań oraz angażować się w działania na rzecz dobra wspólnego lub ojczyzny. Edukacja obywatelska – będzie realizowana począwszy od roku szkolnego 2025/2026 w klasie II branżowej szkoły I stopnia, w kolejnym roku szkolnym 2026/2027 w klasie III branżowej szkoły I stopnia, od roku szkolnego 2025/2026 w klasie II liceum ogólnokształcącym i technikum, a w kolejnym roku szkolnym 2026/2027 w klasie III liceum ogólnokształcącym i technikum, natomiast w roku szkolnym 2027/2028 w klasie IV technikum.
Są nowe podstawy programowe - edukacja zdrowotna i obywatelska już od września>>
Mądry patriotyzm i społeczeństwo obywatelskie
O tej kwestii dyskutowano podczas konferencji "Rola społeczeństwa obywatelskiego w ochronie praworządności", organizowanej przez resort sprawiedliwości. Moderatorka panelu dotyczącego edukacji prawnej, Sylwia Gregorczyk-Abram, adwokatka, zauważyła, że przed 2015 rokiem edukacja obywatelska była częstym tematem debat, ale rzadko przekładała się na realne działania. Kryzys konstytucyjny po 2015 roku obnażył skutki tego zaniedbania i stał się impulsem do tworzenia licznych, oddolnych inicjatyw edukacyjnych. Sędziowie zaczęli bezpośrednio angażować się w kontakt z obywatelami, organizując m.in. „kawiarenki prawne”. Z czasem jednak rolę tę zaczęło przejmować państwo.
- To jest przypadek, który mnie bardzo cieszy – sytuacja, w której państwo przejmuje rolę, jaką wcześniej pełniły oddolne inicjatywy. To one odwiedzały szkoły, prowadziły działania edukacyjne, organizowały objazdy. A teraz wreszcie państwo wychodzi naprzeciw potrzebom. Kiedyś zabieraliśmy dzieci do teatru – teraz będziemy zabierać je do sądów – i to z równie ważnych powodów - wskazała.
Wiceminister edukacji Paulina Piechna-Więckiewicz podkreślała, że edukacja obywatelska to kompletna zmiana podejścia wobec treści nauczanych na historii i teraźniejszości. - W odpowiedzi na liczne petycje, postulaty i wyzwania współczesnego świata ministerstwo edukacji w pełni rozumie, że patriotyzm to nie tylko znajomość historii, ale także ochrona pewnego zbioru wartości. Trzeba je najpierw zrozumieć, a następnie realizować w dorosłym życiu - wskazała. - Chodzi o to, by wzmacniać obywateli – bez względu na wiek. Historia i teraźniejszość była przedmiotem bardzo ideologicznym, całkowicie upolitycznionym. Była narzędziem propagandy politycznej poprzedniego rządu. Tymczasem edukacja obywatelska ma być dla wszystkich. Ma być wolna od perswazji. Ma uczyć o demokracji – czym ona jest, jakie akty prawne ją wspierają, czym jest konstytucja, jaką rolę w demokracji odgrywam ja jako obywatel - podkreślała.
Wiceministra edukacji tłumaczyła, że celem edukacji obywatelskiej jest budowanie poczucia sprawczości wśród młodych ludzi. Uczniowie mają zdobywać doświadczenie poprzez aktywne uczestnictwo w życiu publicznym – odwiedzając instytucje, biorąc udział w konsultacjach i zakładając zespoły projektowe. Ważne jest, by czuli się obywatelami mającymi wpływ na rzeczywistość i umieli działać w obronie swoich praw. Zwróciła uwagę, że młodzież już teraz angażuje się w sprawy społeczne, takie jak klimat czy pomoc potrzebującym. Podkreśliła potrzebę praktycznego, krytycznego podejścia do nauczania, bez narzucania poglądów. Przedmiot ma uczyć debaty, słuchania i współpracy, a nie tylko przekazywać wiedzę o instytucjach.
Edukacja kluczem do praworządności
Teun Struycken, minister ochrony prawnej Niderlandów, podkreślił natomiast, że dochodzimy do momentu, w którym to Polska będzie być może musiała zacząć wspierać Niderlandy, a nie odwrotnie.
- Mieliśmy u nas skandal, który może wydawać się mało znaczący, ale miał głęboki wpływ na sytuację w kraju – szczególnie w kontekście rządów prawa i ochrony osób wrażliwych. Chodzi o ochronę mniejszości i osób znajdujących się w trudnej sytuacji. To był tzw. skandal zasiłków na opiekę nad dziećmi. W jego wyniku wiele rodzin zostało niesłusznie oskarżonych o oszustwa w składaniu wniosków o świadczenia na opiekę. Poniosły one poważne konsekwencje finansowe i administracyjne, często bez możliwości wyjaśnienia sytuacji czy skorygowania błędów - opowiadał - Władze działały bezwzględnie – nawet drobne błędy administracyjne traktowano jako oszustwo i domagano się zwrotu całości wypłaconych świadczeń z kilku lat. Podejmowano bardzo drastyczne kroki. A wszystko to bez realnego wysłuchania tych ludzi. To ujawniło głębokie problemy w funkcjonowaniu państwa prawa – zwłaszcza w zakresie ochrony praw podstawowych, zasady proporcjonalności i dostępu do środków odwoławczych. Problemy dotyczyły zarówno procesu legislacyjnego, administracji publicznej, jak i sądownictwa. Przepisy były zbyt surowe, urzędnicy nie słuchali obywateli, a sądy ślepo stosowały prawo bez wnikania w konkretne przypadki i ich dramatyczne skutki - podkreślał. Dlatego, jak wskazał, tak ważna jest edukacja prawna, by współtworzyć system odpowiadający potrzebom obywatela.
Cena promocyjna: 27.3 zł
Cena regularna: 39 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 39 zł 
Edukacja obywatelska od podstawówki
W szkole podstawowej podstawa programowa w zakresie przedmiotu edukacja obywatelska obejmie siedem działów, które odzwierciedlają pięć kręgów wspólnot, w których funkcjonuje uczeń - od szkoły, przez wspólnotę lokalną, ojczyznę i wspólnotę europejską po wspólnotę międzynarodową. Dodatkowo wyodrębniono dział wprowadzający do tematyki edukacji obywatelskiej oraz dział dotyczący demokracji i prawa. Na tak podzielony materiał składają się wymagania szczegółowe pozwalające uczniowi zrozumieć najważniejsze zjawiska i procesy zachodzące w danym obszarze oraz umiejętności konieczne do świadomego i odpowiedzialnego zaangażowania obywatelskiego.
- W podstawie programowej w zakresie przedmiotu edukacja obywatelska szczególnie istotne jest umożliwienie uczniom zrozumienia bieżących wydarzeń społeczno-politycznych, w tym celu wprowadzono wymagania fakultatywne do wyboru przez nauczyciela, a w wielu wymaganiach pozostawiono nauczycielowi dowolność wykorzystania bieżących przykładów (np. gdy jest mowa o kompetencjach poszczególnych organów władzy). Ważnym kryterium doboru przykładów w takich wymaganiach powinna być ich aktualność. Intencją sformułowania wymagań fakultatywnych jest możliwość dostosowania przez nauczyciela wymagań szczegółowych do kontekstu społeczności lokalnej i szkoły, poziomu już posiadanej wiedzy i umiejętności uczniów, ich zainteresowań oraz ułatwienie omówienia z uczniami wydarzeń bieżących - wyjaśniono w rozporządzeniu.
Wymagania szczegółowe dotyczące wiedzy i umiejętności ucznia liceum:
Na przykładzie Polski po 1945 r.:
- charakteryzuje ustrój autorytarny i odróżnia go od demokracji oraz totalitaryzmu;
- analizuje i ocenia polityczne, społeczne, ekonomiczne i obyczajowe konsekwencje autokratyzacji życia publicznego dla jednostki.
W kontekście procesu demokratyzacji Polski po 1989 r.:
- wskazuje kluczowe etapy i założenia procesu;
- wykorzystując doświadczenia świadków historii, przedstawia, ocenia i dyskutuje polityczne, gospodarcze i społeczne konsekwencje transformacji.
Korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
- wyjaśnia podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa na podstawie ustroju III Rzeczypospolitej Polskiej (w tym porównuje demokrację większościową i konstytucyjną);
- analizuje i wyraża opinię o ich wpływie na codzienne życie obywateli.
W kontekście zagrożeń dla demokracji:
- identyfikuje i opisuje współczesne zagrożenia;
- wyjaśnia znaczenie inicjatyw przeciwdziałających tym zagrożeniom oraz formułuje opinię o ich skuteczności.
W systemie demokratycznym:
- wyjaśnia znaczenie wyborów;
- wskazuje główne zasady prawa wyborczego na przykładzie Polski;
- argumentuje na rzecz świadomego udziału w głosowaniu.
W odniesieniu do prawa:
- opisuje cechy dobrego prawa;
- na przykładzie wybranych problemów prawnych, wyjaśnia znaczenie instytucji prawa cywilnego i rodzinnego, ważnych dla młodzieży i młodych dorosłych.
W zakresie praw człowieka i obywatela:
- identyfikuje podstawowe prawa człowieka i obywatela;
- wyjaśnia ich znaczenie w relacji obywatel-państwo;
- analizuje informacje i formułuje opinię w wybranej kontrowersyjnej sprawie dotyczącej praw człowieka.
W kontekście ochrony praw człowieka:
- identyfikuje przykłady łamania praw człowieka i obywatela;
- potrafi zgłosić ich naruszenie oraz wykorzystać inne sposoby ochrony tych praw (w tym przez kontakt z organami państwowymi i międzynarodowymi powołanymi w tym celu).
W zakresie prawa pracy:
- rozróżnia pracę wykonywaną na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę), pracę wykonywaną na podstawie innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług (umowy cywilnoprawne), wolontariat, staż i praktyki;
- identyfikuje prawa i obowiązki osoby związanej takimi umowami oraz sposoby ochrony tych praw, w tym za pośrednictwem związków zawodowych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
