Ustawa ma być gotowa w drugim kwartale 2025 r. Nowela zakłada zebranie w jedno miejsce katalogu praw uczniowskich, co ma zapewnić ogólnopolski standard w zakresie praw i wolności uczniowskich. Prawo oświatowe precyzować będzie również, że katalog praw uczniowskich jest zbudowany na bazie normy semiimperatywnej (można go poszerzyć na korzyść ucznia).

 

MEN: Powstanie ustawa o rzeczniku praw uczniowskich>>

 

Plan minimum

MEN wyszło z założenia, że prawa i obowiązki ucznia mają istotne znaczenie dla edukacji obywatelskiej - szkoła stanowi często pierwsze środowisko, w którym jednostka konfrontuje się z relacją hierarchicznej podległości, nierzadko wobec instytucji publicznej. Taka sytuacja, w połączeniu z wiekiem i nieznajomością prawa, czyni uczniów grupą szczególnie podatną na naruszenia. Stąd - jak wskazują autorzy założeń - tak duża liczba organizacji zajmujących się tą materią.

Czytaj artykuł w LEX: Leśniewska Katarzyna, Uczniowska współzależność>

Proponowany otwarty katalog praw i wolności uczniowskich zawierać będzie prawa ucznia do:

  • poszanowania jego godności oraz praw i wolności z niej wynikających;
  • równego traktowania z innymi uczniami;
  • rzetelnego i opartego na aktualnej wiedzy naukowej procesu nauczania i wychowania;
  • poszanowania jego prywatności, w tym do:  ochrony danych osobowych,  ochrony informacji medycznej,  ochrony wizerunku; wizerunek ucznia nie może być utrwalany ani rozpowszechniany bez jego zgody, a w przypadku ucznia niepełnoletniego – również bez zgody jego rodziców,  zachowania tajemnicy komunikowania się;
  • posiadania na terenie szkoły lub placówki przedmiotów osobistych przy sobie lub przechowywania tych przedmiotów, w miejscu do tego przeznaczonym, zgodnie z przepisami statutu tej szkoły lub placówki lub innymi wewnętrznymi aktami prawnymi obowiązującymi w tej szkole lub placówce. Przedmioty osobiste ucznia nie mogą być mu odebrane przez pracowników szkoły, z wyjątkiem przedmiotów, które zagrażają bezpieczeństwu członków społeczności szkolnej lub naruszają zasady bezpieczeństwa obowiązujące w tej szkole lub placówce, w tym określone w statucie tej szkoły lub placówki;
  • kształtowania własnego stroju i wyglądu, z zastrzeżeniem odpowiednich obowiązków;
  • ochrony praw autorskich własnych utworów na zasadach określonych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
  • rozwoju własnych zainteresowań i uzdolnień, w tym do brania udziału w konkursach, olimpiadach i turniejach;
  • organizacji życia szkolnego zachowującej odpowiednie proporcje między wysiłkiem szkolnym a czasem wolnym i rozwojem własnych zainteresowań;
  • uzyskania pomocy materialnej na zasadach określonych w odpowiednich przepisach ustawy o systemie oświaty;
  • bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkole lub placówce oraz w trakcie zajęć odbywających się poza terenem tej szkoły lub placówki;
  •  informacji dotyczących procesu nauczania i wychowania, 
  •  jawnego, sprawiedliwego i umotywowanego oceniania postępów w nauce i zachowaniu ucznia;
  •  kontaktowania się ze szkołą lub placówką w dostępny dla ucznia sposób;
  •  angażowania się w życie szkoły lub placówki, w tym przez zaangażowanie w działalność organów samorządu uczniowskiego lub udział w działalności kulturalnej, w tym wydawniczej, oświatowej, sportowej i rozrywkowej samorządu uczniowskiego;
  • wyboru członków organów samorządu uczniowskiego oraz opiekuna samorządu uczniowskiego zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa oświatowego;
  • wyboru członków rady szkoły lub placówki zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa oświatowego;
  • składania skarg i wniosków we wszelkich sprawach związanych z działalnością szkoły lub placówki, a także w interesie własnym lub na rzecz innego członka społeczności szkolnej za jego zgodą. 

 

Uczeń nie może być narażony ze strony organów szkoły lub placówki oraz jej pracowników na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia skargi lub wniosku lub z powodu dostarczenia materiału do publikacji o znamionach skargi lub wniosku, jeżeli działał w granicach prawem dozwolonych.

Czytaj także pytanie w LEX: Jakie kompetencje ma rzecznik praw ucznia w szkole?>

Do tego uczniowi przysługiwać będzie wolność:

  • od wszelkich form przemocy, w tym przemocy psychicznej;
  • od dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu, w tym w szczególności ze względu na: płeć, wiek, wygląd, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie albo jego brak i orientację seksualną;
  • sumienia, wyznania i światopoglądu. Szkoła lub placówka nie może zakazać uczniowi udziału w praktykach religijnych ani zmuszać ucznia do uczestniczenia w praktykach religijnych;
  • słowa i uzewnętrzniania przekonań.

Czytaj także artykuł w LEX: Cieślikowska Dominika, Przemoc rówieśnicza>

Po co nam kodyfikacja?

Mikołaj Wolanin, członek zespołu odpowiadającego za rekomendacje, wskazuje, że projekt zawiera istotne rozwiązania.

- Najważniejsze jest zdecydowanie to, że katalog uczniowskich obowiązków stanie się zamknięty. Dzięki temu obowiązki te wreszcie wypełnią konstytucyjny wymóg wyłączności ustawy z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, którego nie spełniały od samego uchwalenia ustawy – Prawo oświatowe. Trzeba też pamiętać, że na ten moment nie ma w Prawie oświatowym zbioru katalogu praw ucznia – wszystkie one są porozrzucane po różnych aktach różnego rzędu. Nie pomaga też katalog „podstawowych praw ucznia” z art. 85 ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe, bo żadnym podstawowym prawem nie jest np. wydawanie gazetki szkolnej, które tam widnieje. Dlatego tym lepiej, że katalog praw ma znaleźć się w jednym miejscu ustawy, bo dzięki temu i uczniowie, i nauczyciele będą wiedzieli, gdzie szukać - podkreśla.

Czytaj także w LEX: Tragarz Michał, Regulamin samorządu uczniowskiego>

Za dobre rozwiązanie uważa obowiązkowe powoływanie rad szkół. -  To gremium o naprawdę szerokich kompetencjach (np. nowelizowanie statutu szkoły/placówki oświatowej), w którym jest po tyle samo: uczniów, nauczycieli i rodziców. To będzie lekcja prawdziwej demokracji dla uczniów, która jednocześnie pokaże im realną sprawczość (bo to m.in. od nich zależeć będą np. zmiany w najważniejszym szkolnym dokumencie czy to, kto zostanie wybrany Szkolnym Rzecznikiem). Na marginesie też, pamiętajmy, że postulat obligatoryjnych rad szkół był obecny wśród pedagogów od naprawdę wielu lat - tłumaczy.

 

Ustawa sama nic nie załatwi, ale to dobry krok

Pozytywnie inicjatywę ocenia również Łukasz Korzeniowski ze Stowarzyszenia Umarłych Statutów. - Cieszy mnie, że opublikowany w wykazie prac legislacyjnych rządu projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw zakłada zarówno stworzenie ustawowego katalogu praw uczniowskich, kształtującego ogólnokrajowy standard minimum, jak i systemu ochrony praw uczniowskich. To zdecydowanie dobry kierunek. Myślę, że bez narażania się na zarzuty o hiperbolizację, można powiedzieć, że ten projekt to najistotniejsza zmiana w zakresie ochrony praw uczniów w Polsce po 1989 r. Takiej legislacji, poświęconej właśnie temu zagadnieniu, jeszcze nie mieliśmy - podkreśla. Wskazuje przy tym, że pojawiły się już jednak głosy, że to wszystko wygląda dobrze „na papierze”, ale w praktyce nie zda egzaminu, bo przecież ustawą nie można sprawić, że świat będzie wyglądał tak, jak tego chce ustawodawca. 

- To oczywiście prawda, ale trzeba pamiętać, że żadna ustawa czy rozporządzenie nie mają mocy determinowania rzeczywistości i zachowań ludzi. Wyznaczają one jednak ramy tych zachowań, co może wpływać na faktyczne postępowanie ludzi, a także pozwalają reagować wówczas, gdy te ramy są przekraczane. I to trzeba mieć na uwadze, gdy patrzy się na proponowane zmiany - mówi Łukasz Korzeniowski.

Czytaj także artykuł w LEX: Nowak Małgorzata, Pomysły na samorządność>

Na straży rzecznik praw uczniowskich

Nowelizacja wprowadzi instytucję rzecznika praw uczniowskich, której celem będzie ochrona praw uczniów na różnych szczeblach systemu oświaty. Zgodnie z projektowanymi rozwiązaniami, powołani zostaną:

  • Krajowy Rzecznik Praw Uczniowskich – jednoosobowy organ państwowy, powoływany na 4-letnią kadencję (z możliwością jej jednokrotnego przedłużenia), spośród kandydatów wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Będzie odwoływany i powoływany przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Obsługę Krajowego Rzecznika zapewni urząd tego ministra.
  • Wojewódzcy Rzecznicy Praw Uczniowskich – będzie ich 16, a ich powoływania dokonywać będzie Krajowy Rzecznik na wniosek właściwego kuratora oświaty. Kandydat musi spełniać wymagania do zatrudnienia w kuratorium oświaty na stanowisku wizytatora. Obsługę Wojewódzkiego Rzecznika zapewni kuratorium oświaty.
  • Samorządowi Rzecznicy Praw Uczniowskich – będą mogli być powoływani fakultatywnie przez organy stanowiące gmin i powiatów (w tym miast na prawach powiatu). Szczegóły dotyczące ich funkcjonowania (wymagania, tryb powołania i odwołania, obsługa administracyjna) określą odpowiednie uchwały lokalnych organów.
  • Szkolni Rzecznicy Praw Uczniowskich – wybierani będą przez radę szkoły lub placówki spośród nauczycieli zatrudnionych co najmniej w połowie etatu. Możliwe będzie także powołanie jednego rzecznika dla zespołu szkół. Statut szkoły może przewidywać również wybór ucznia wspierającego działalność szkolnego rzecznika. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może, w drodze rozporządzenia, przyznać osobom pełniącym tę funkcję dodatek funkcyjny.

Funkcja rzecznika na wszystkich poziomach będzie polegała na ochronie praw uczniowskich i reagowaniu na sytuacje naruszenia tych praw, zgodnie z kompetencjami wynikającymi z poziomu organizacyjnego, na którym działa.

- Rzecznicy będą stymulować działania kuratorów, dyrektora czy ministra – tak, by sprawowany przez nich nadzór był rzetelny, spójny, fachowy, by gwarantował stosowną reakcję, gdy prawa ucznia zostaną naruszone - wskazuje Łukasz Korzeniowski. - Istotne będą tu szczegółowe rozwiązania w zakresie tego, jak rzecznicy będą działać i jakie będą mieć kompetencje, ale już teraz można dostrzec, że ich wprowadzenie jest zmianą ideową, mentalnościową. Do tej pory prawa ucznia były tylko jednym z elementów, który podlegał nadzorowi pedagogicznemu. Teraz będą one chronione systemowo, a prawodawca poświęci im osobny rozdział w ustawie - zwraca uwagę.

Czytaj także w LEX: Czy w szkole może być powołany rzecznik praw ucznia?>

 

A co z innymi organami?

Sceptyczny wobec zmian jest prof. Grzegorz Krawiec z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.  - Uważam, że nie ma potrzeby powoływania kolejnego rzecznika, którym miałby być rzecznik praw uczniowskich - podkreśla. - Obecnie kwestiami związanymi z ochroną praw uczniów zajmują się już konstytucyjni Rzecznicy: Praw Obywatelskich oraz Praw Dziecka (RPO i RPD). W debacie publicznej często pojawia się przekonanie, że im więcej instytucji o charakterze ombudsmana, tym skuteczniejsza ochrona praw człowieka lub określonych grup - wskazuje. 

 

Zauważa, że taki nowy rzecznik byłby umocowany jedynie ustawowo, a nie na poziomie konstytucyjnym, co oznaczałoby słabszą pozycję w porównaniu z RPO i RPD. Co więcej, w oczach nauczycieli mógłby być postrzegany jako instytucja kontrolna, mogąca zagrażać ich autonomii, co mogłoby budzić niepokój i opór środowiska oświatowego. Prof. Krawiec zwraca również uwagę, że od strony legislacyjnej dublowanie przepisów, które są wpisane w innych aktach prawnych nie ma szczególnego sensu, podobnie, jak tworzenie kolejnych organów zajmujących się tym samym zakresem spraw.

- Pomysł powołania rzecznika praw ucznia wydaje się kolejną próbą stworzenia struktury, która miałaby funkcjonować obok dyrektorów szkół, ministrów czy kuratoriów, podobnie jak różne rady oświatowe proponowane w przeszłości - mówi Marek Pleśniar, dyrektor Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty. - Mam przy tym wrażenie, że ten system to trochę przerost formy nad treścią. Nie do końca wiadomo, jak ma się to do kompetencji rzecznika praw dziecka i kuratoriów - podkreśla. Wskazuje również, że nie do końca wyobraża sobie sytuację, w której nauczyciel bedący szkolnym rzecznikiem praw ucznia sprzeciwia się dyrektorowi szkoły, który jest jego przełożonym. - Wydaje mi się, że nie jest to do końca przemyślana koncepcja - podkreśla. - Taki model budzi wątpliwości co do jego realnej niezależności i skuteczności. Warto też przypomnieć, że kuratoria oświaty już dziś mają w swoim zakresie obowiązków kontrolę nad przestrzeganiem praw ucznia w ramach nadzoru pedagogicznego. Dlatego zamiast mnożyć byty organizacyjne, być może warto skupić się na wzmacnianiu już istniejących mechanizmów - podkreśla. Dodaje, że jego zdaniem należałoby położyć większy nacisk na to, by działały one skuteczniej, a w uczniach obok sprawczości i znajomości ich praw, kształtować również empatię i poczucie odpowiedzialności.

Zobacz także podcast : Horna-Cieślak Monika, Prawo na Oko #13 | Czym zajmuje się Rzecznik Praw Dziecka? - opowiada Monika Horna-Cieślak>

Ustawa określi również obowiązki

Nowela nie skupi się wyłącznie na tym, co uczniowi należy zagwarantować - określi także katalog uczniowskich obowiązków. Wymusi to - jak podkreślają autorzy projektu - zmianę niektórych przepisów prawa oświatowego. Uczeń powinien:

  • przestrzegać przepisów prawa regulujących pracę i organizację tej szkoły lub placówki, w szczególności aktów prawa powszechnie obowiązującego, statutu tej szkoły lub placówki i innych wewnętrznych aktów prawnych obowiązujących w tej szkole lub placówce;
  • szanować prawa i wolności pozostałych członków społeczności szkolnej;
  • zachowywać się zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi podczas zajęć na terenie tej szkoły lub placówki i poza nim, przerw w zajęciach, uroczystości, imprez oraz wyjść grupowych i wycieczek;
  • ubierać się zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi, a w przypadku, o którym mowa w odpowiednich przepisach prawa oświatowego, nosić na terenie szkoły lub placówki jednolity strój; noszenie stroju nawołującego do nienawiści, dyskryminującego, sprzecznego z przepisami prawa lub stwarzającego zagrożenie dla bezpieczeństwa innych członków społeczności szkolnej lub samego ucznia jest niedozwolone;
  • przestrzegać określonych w statucie tej szkoły lub placówki zasad regulujących strój i wygląd podczas zajęć edukacyjnych wychowania fizycznego oraz zajęć edukacyjnych odbywających się w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych, zgodnych z ogólnie przyjętymi normami społecznymi oraz koniecznością zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków kształcenia, wychowania i opieki;
  • przestrzegać warunków wnoszenia na teren tej szkoły lub placówki telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych i korzystania z nich na terenie tej szkoły lub placówki, określonych w statucie tej szkoły lub placówki;
  • zachowywać się wobec członków społeczności szkolnej zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi oraz z szacunkiem i poszanowaniem ich godności osobistej;
  • uczęszczać na zajęcia edukacyjne (usprawiedliwienia nieobecności opisane w pkt 11 tej części dokumentu);
  • przygotowywać się do zajęć edukacyjnych oraz przystępować do zapowiedzianych form sprawdzania osiągnięć edukacyjnych;
  • szanować prawa autorskie cudzych utworów.

 

Nowość
Dobry nauczyciel - dobry uczeń - dobra szkoła
-60%
Nowość
Dobry nauczyciel - dobry uczeń - dobra szkoła

Krzysztof Gawroński, Stefan Kwiatkowski

Sprawdź  

Cena promocyjna: 31.61 zł

|

Cena regularna: 79 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 79 zł


Jednolity katalog i procedura wymierzania kar

Planowane jest wprowadzenie w ustawie katalogu kar dla uczniów oraz procedury ich wymierzania. Wnioskodawca zauważył, że obecna swoboda wśród szkół i placówek w zakresie katalogu kar dla uczniów powoduje, że w części szkół niektóre kary naruszają istotę np. prawa do nauki (poprzez np. nakazanie opuszczenia sali lekcyjnej). Proponowana zmiana, inspirowana regulacjami dotyczącymi katalogu kar dla studentów uczelni, ma na celu ujednolicenie katalogu kar w szkołach i placówkach oświatowych oraz uczynienie go nienaruszającym istoty ludzkich praw i wolności.

Stąd, projektowana regulacja zakłada – w sytuacji, gdy niewystarczające okażą się „zwykłe” środki oddziaływania wychowawczego – następujący katalog kar dla uczniów:

  • upomnienie pisemne;
  • nagana pisemna;
  • nagana pisemna z ostrzeżeniem polegająca na wskazaniu, że w razie popełnienia kolejnego deliktu zostaną wymierzone surowsze kary, tj:
    • w przypadku uczniów objętych obowiązkiem szkolnym – zwrócenie się z wnioskiem o przeniesienie do innej szkoły;
    • w przypadku uczniów nieobjętych obowiązkiem szkolnym – skreślenie z listy uczniów.

 Zobacz także szkolenie w LEX: Zmiany w prawie oświatowym 2024/2025 – zadania dyrektora>

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.