Rozliczenia podatkowe to dla większości z nas jeden z nieodzownych elementów wiosennych porządków. Jeżeli jesteś pracodawcą, to te porządki zaczynasz jeszcze głęboką zimą, bo do końca stycznia musisz przekazać organom podatkowym informację, ile u Ciebie zarobili Twoi pracownicy w poprzednim roku (informację PIT-11) oraz informację o pobranych przez Ciebie zaliczkach na podatek dochodowy (deklaracja PIT-4R). Ponadto do końca lutego musisz jeszcze porozsyłać te informacje PIT-11 do swoich pracowników.

Zobacz szkolenie w LEX: PIT-11 i PIT-4R - problematyczne kwestie>

W końcu, w marcu i kwietniu, przychodzi czas na zajęcie się swoimi podatkami. Jeżeli reprezentujesz osobę prawną, która płaci podatek dochodowy od osób prawnych, to do końca marca musisz złożyć zeznanie CIT-8. Jeżeli cały rok  pracowałeś na umowie o pracę i nie chcesz skorzystać z żadnych ulg, to masz szczęście – urząd rozliczy Cię sam. Ale jeżeli chcesz wykorzystać ulgi podatkowe lub np. prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą, to czas na złożenie odpowiedniego PIT-u (PIT -36 lub PIT-37) masz do końca kwietnia. Oczywiście to czas nie tylko na złożenie deklaracji, ale i czas na zapłatę podatku (jeżeli wyszło, że musisz coś dopłacić).

Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Gumola Mariusz, Krywan Tomasz, Podatnicy zwolnieni z obowiązku składania zeznań podatkowych w CIT>

Z jednej strony te terminy zapewne znają wszyscy, którzy powinni je znać. Z drugiej, być może nie wszyscy wiedzą, że za ich przekroczenie grożą kary i to nie byle jakie, bo aż do 20-ktorności minimalnego  wynagrodzenia (co za ten rok daje kwotę 93 320 zł). Zakładam też, że jeszcze mniej osób zdaje sobie sprawę z tego, że przed tymi karami można się uchronić, pisząc do urzędu skarbowego pismo – tzw. czynny żal. A już najmniej osób wie, jak taki czynny żal napisać dobrze, jakie elementy w nim wskazać i kiedy złożyć, żeby był skuteczny, a kiedy z góry będzie on skazany na niepowodzenie.

Czym jest czynny żal

Czynny żal to instytucja znana z kodeksu karnego skarbowego (dalej: kodeks lub k.k.s.). Zasady jego sporządzenia reguluje art. 16 tegoż kodeksu. Zgodnie z paragrafem pierwszym tego przepisu nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Zobacz poradnik w LEX: Instytucja czynnego żalu na przykładach >

Jak widać, instytucja ta, znana tylko prawu karnemu skarbowemu, jest wyjątkowo silnym narzędziem pozwalającym na uniknięcie konsekwencji popełnienia nie tylko wykroczenia skarbowego, ale i przestępstwa skarbowego. Oznacza to, że niezależnie od tego, jaki czyn ścigany przez przepisy k.k.s. popełnisz (czy to będzie spóźnienie w złożeniu deklaracji czy oszustwo skarbowe), możesz uchylić się od karnoskarbowych konsekwencji, jeżeli zadziałasz odpowiednio szybko. A dokładniej – szybciej niż organy podatkowe i ścigania.

Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Korekta deklaracji podatkowych - klauzula niekaralności>

Czynny żal jest bowiem nieskuteczny, jeżeli organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub po rozpoczęciu przez ten organ ścigania czynności służbowej, np. przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego (art. 16 par. 5 k.k.s.).

Co to oznacza? W praktyce najczęściej to, że jak urząd skarbowy wyśle wezwanie do złożenia zaległej deklaracji lub wszcznie kontrolę podatkową, to jest już za późno. W ekstremalnych przypadkach również, jak najpierw złożysz deklarację po terminie, a później dopiero czynny żal, to urzędnik może twierdzić, że już ma udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przez Ciebie wykroczenia skarbowego. Najlepiej złożyć więc te dokumenty jednocześnie.

Czytaj także pytanie w LEX: Kiedy ustanie karalność wykroczenia skarbowego polegającego na niezłożeniu w terminie zeznania podatkowego w PIT za 2023 r.?>

 

Sprawdź również książkę: Kodeks Karny Skarbowy. Komentarz >>


A co taki czynny żal powinien zawierać?

Po pierwsze - osobistą denuncjację sprawcy, czyli przyznanie się do winy. W przypadku osób fizycznych czy prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze, to powinno być łatwe. Bardziej skomplikowane może to okazać się w przypadku firm, zwłaszcza tych dużych, bo wtedy trzeba ustalić, kto za dany segment działalności odpowiadał (i tu jedna zasadnicza uwaga – czynny żal składa sprawca w swoim imieniu, czyli osoba fizyczna, nie – jak się to często zdarza – spółka).       

Po drugie - szczegółowy opis czynu. Nie wystarczy informacja „w marcu nie złożyłem w terminie deklaracji podatkowej” zwłaszcza jak tych deklaracji w miesiącu podatnik składa kilka.

Po trzecie - ujawnienie istotnych okoliczności. W urzędach przyjmuje się, że w przypadku nieterminowych deklaracji wystarczające jest podanie powodów opóźnienia. Urząd tych powodów nie bada i nie ma prawa weryfikować ich istotności czy wpływu na wykroczenie. Jedynym, czego przepis wymaga, jest podanie osób współdziałających, jeżeli czynu dopuściło się kilka osób (np. kilka osób współdziałało przy oszustwie podatkowym lub wyłudzeniu zwrotu VAT).

Dodatkowo, jeżeli czyn polegał na uszczupleniu podatku (np. niezapłacenie w terminie zobowiązania podatkowego), to czynny żal będzie skuteczny dopiero w przypadku jego uiszczenia, natomiast, jeżeli w wyniku czynu sprawca nabył jakieś przedmioty, które powinny ulec przepadkowi (np. tytoń lub alkohol z przemytu), warunkiem skuteczności czynnego żalu jest zgoda na ich przepadek.

Czytaj komentarz w LEX:  Możliwości uniknięcia kary przez sprawcę przestępstwa (wykroczenia) skarbowego>

Czynny żal składamy zawsze do organu ścigania, nie do organu podatkowego. Finansowymi organami ścigania są zgodnie z art. 133 par. 1 k.k.s.: naczelnik urzędu celno-skarbowego, naczelnik urzędu skarbowego, szef Krajowej Administracji Skarbowej. Oznacza to, że w zdecydowanej większości przypadków organ, do którego składasz deklarację lub wpłacasz podatek i organ który może ścigać wykroczenia w tym zakresie będzie de facto tym samym urzędem i obie sprawy załatwisz od ręki (zaniesiesz opóźnioną deklarację i czynny żal do niej). Musimy jednak mieć na względzie, że mogą zdarzyć się wyjątki. Przykładowo decyzję o podatku od nieruchomości wydaje dla nas prezydent / burmistrz miasta i to do niego wpłacamy należy podatek. Nie jest on jednak organem ścigania,  w związku z czym adresatem czynnego żalu powinien być w tym przypadku nie on, a właściwy dla nas urząd skarbowy.

Na koniec pamiętać musimy, że czynny żal do urzędu składamy pisemnie lub za pośrednictwem e-Urzędu Skarbowego, a jeżeli chcemy złożyć go ustnie, to musi być z tej czynności sporządzony protokół (którego kopię sugerowałbym zatrzymać dla siebie).

Oczywiście - jak wszędzie - pozostają jeszcze jakieś mniejsze lub większe meandry tej instytucji i spory doktrynalne w jej tle. Tym niemniej wskazówki powyższe w zdecydowanej większości przypadków pozwolą skonstruować czynny żal w taki sposób, żeby wyłączyć odpowiedzialność karną, jeżeli zdarzy się zapomnieć w terminie złożyć jakąś deklarację podatkową lub uiścić należny podatek.             

Czytaj pytanie w LEX: Czy jeżeli podatnik złoży czynny żal do właściwego dla niego naczelnika urzędu skarbowego, nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej skarbowej?>

Łukasz Trochimiuk, adwokat współpracujący z Kancelarią Dubois i Wspólnicy. Specjalista z zakresu prawa karnego skarbowego oraz tzw. "przestępstw białych kołnierzyków". Autor wielu procedur minimalizacji ryzyk karnych skarbowych oraz prelegent na licznych szkoleniach z zakresu odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Były oskarżyciel skarbowy oraz współpracownik Biura Analiz Sejmowych.

Czytaj również: Dr Keler: Puste faktury nadal interesują fiskusa

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.