24 kwietnia minister sprawiedliwości Adam Bodnar przedstawił Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisji Weneckiej) założenia i najistotniejsze regulacje ustawy, która ma "przywrócić w Polsce prawo do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie prawa i uregulować skutki uchwał nieprawidłowo ukształtowanej Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) podjętych w latach 2018-2025". Projekt powstał na bazie jednego z dwóch projektów Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, konkretnie tego zakładającego szybsze uregulowanie statusu sędziów powołanych od 2018 r. Ci, którzy awansowali po ocenie przez obecną KRS, na mocy ustawy (ex lege), zostaną cofnięci na poprzednie stanowiska. Równocześnie pozostaną jednak w dwuletniej delegacji na obecnych stanowiskach, by - jak uzasadniono - nie sparaliżować sądów, w których pracują. Ci, którzy przyszli spoza zawodu, będą mogli zostać referendarzami lub wrócić do swoich zawodów. Ustawa, co do zasady, miałaby obowiązywać od 15 października 2025 r., za wyjątkiem jednego artykułu dotyczącego obwieszczenia przez ministra w Monitorze Polskim wykazu osób, których dotyczą występujące z mocy niniejszej ustawy skutki - ma obowiązywać od 1 października br.

Czytaj: Sędzia awansował po 2017 r.? Z mocy ustawy wróci na poprzednie stanowisko>>

 Kożuchowska-Warywoda: Naszym celem nie jest odwet, a sanacja wymiaru sprawiedliwości>>

Co z orzeczeniami?

Zgodnie z projektem sprawy cywilne, które zostały prawomocnie zakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, wyrok lub postanowienie orzekające co do istoty sprawy wydane przez sąd powszechny z udziałem sędziego, który po 2017 r. został awansowany lub był spoza zawodu, podlegać będzie uchyleniu na wniosek strony lub uczestnika postępowania, "którzy w czasie właściwym dla złożenia wniosku o wyłączenie sędziego podnosili zarzuty co do prawidłowości składu sądu pierwszej instancji lub co do niezawisłości lub bezstronności uczestniczącej w tym składzie osoby, z powodu okoliczności związanych z jej powołaniem do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego i następnie na tej podstawie oparli zarzuty apelacji".

Tak samo ma być w przypadku wyroków i postanowień orzekających co do istoty sprawy kończących postępowanie wydanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy przez sąd drugiej instancji. Takie wnioski ma rozpoznawać druga instancja, mają być składane do sądu właściwego w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia wykazu (czyli jeśli ustawa wejdzie w życie zgodnie z planem od 1 października 2025 r.).

Jeśli wniosek zostanie uwzględniony, sąd drugiej instancji uchyli orzeczenie w przedmiocie apelacji oraz (jeśli dotyczył pierwszej instancji) orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekaże sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.

Projekt reguluje też, co w sytuacji, gdy orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne. W takim przypadku - jak wynika z propozycji - sąd odstąpi od uwzględnienia wniosku i ograniczy się do stwierdzenia, że "orzeczenie wydano z naruszeniem prawa, oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydano takie rozstrzygnięcie". - W tym wypadku orzeczenie wydane na skutek wniosku traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wskazano.

Jeśli chodzi o SN, w sprawach rozpoznawanych na podstawie k.p.c., prawomocnie zakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, wyrok lub postanowienie orzekające co do istoty sprawy w przedmiocie apelacji, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia albo wniosku prokuratora generalnego o unieważnienie orzeczenia na podstawie art. 96 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, podlega uchyleniu na wniosek strony lub uczestnika postępowania. I znowu warunkiem będzie wcześniejsze złożenie wniosku o wyłączenie sędziego i podnoszenie zarzutu co do prawidłowości składu Sądu Najwyższego lub co do niezawisłości lub bezstronności uczestniczącej w tym składzie osoby.

Takie same uregulowania mają dotyczyć spraw karnych i dyscyplinarnych. Natomiast nie mają być stosowane do orzeczeń wydanych w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 794 i 1222) i ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne, z wyłączeniem orzeczeń co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

 

Uchwały "nowych" sędziów SN bez mocy zasady prawnej

Projekt reguluje też, że uchwały Sądu Najwyższego podjęte z udziałem sędziów awansowanych lub powołanych spoza zawodu po 2017 r. nie mają mocy zasady prawnej.

Natomiast orzeczenie Sądu Najwyższego w przedmiocie skargi nadzwyczajnej będzie mogło podlegać uchyleniu na wniosek strony lub innego uczestnika postępowania złożonego w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy. Postępowanie w sprawach rozpoznawanych przez Izbę Odpowiedzialności Zawodowej prawomocnie zakończonych będzie również podlegać wznowieniu na wniosek strony złożony w terminie miesiąca od wejścia w życie ustawy.

Co istotne, postępowanie związane ze wzruszaniem orzeczeń ma być wolne od opłat sądowych.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.