Sąd Najwyższy dodał w uchwale, że ocena czy czynność doprowadziła do pokrzywdzenia wierzycieli jest dokonywana na chwilę zamknięcia rozprawy ( art. 316 par. 1 kpc).
Skład trzech sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego przedstawił to zagadnienie siedmiorgu sędziom zakładając, że oceny, czy czynność prawna dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela oraz stanu niewypłacalności dłużnika - należy dokonywać nie tylko według stanu w chwili wystąpienia przez wierzyciela ze skargą pauliańską, ale również w świetle sytuacji istniejącej w dacie wyrokowania.
Jest to w istocie zagadnienie prawne dotyczące skargi pauliańskiej, co do której linia orzecznicza Izby Cywilnej nie jest jednolita i ostatnio się zmienia.
- Wątpliwość przedstawiona przez skład trzech sędziów sprowadzała się do kwestii czy zbycie przez dłużnika nieruchomości obciążonej hipotekami w wysokości przekraczającej jej wartość może być uznana za czynność dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela - wyjaśniał motywy uchwały sędzia sprawozdawca Marcin Krajewski.
Te kwestie były już rozpoznawane przez SN. Dominujący był pogląd, że przy ocenie skargi pauliańskiej należy badać jakie szanse zaspokojenia miałby wierzyciel w razie, gdyby zaskarżona czynność nie została dokonana. Gdy chodzi o nieruchomość to należałoby zbadać, czy byłą obciążona hipotekami i jaką wysokość miały zabezpieczone wierzytelności.
- Sąd Najwyższy w tym składzie uznał, że ten dominujący pogląd wymaga pewnej korekty - wskazał sędzia Krajewski. - Pogląd dotychczasowy opiera się na potocznym rozumieniu pokrzywdzenia wierzyciela. Natomiast odpowiednie przepisy prawa zawierają definicję legalną pokrzywdzenia wierzycieli. Definicja ta nakazuje wziąć pod uwagę szerzej rozumianą możliwość wywiązywania się przez dłużnika z zobowiązań pieniężnych.
Według art. 527 kc ta niewypłacalność oznacza przewagę pasywów nad aktywami w majątku dłużnika. Zwiększenie niewypłacalności oznacza powiększenie tej przewagi.
Stan faktyczny
Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 13 listopada 2019 r. w sprawie z powództwa państwa S. przeciwko Jerzemu M. uznał umowę darowizny zawartą pomiędzy dłużniczką - B. M. a pozwanym, za bezskuteczną wobec powodów. Powodowie domagali się uznania umowy darowizny za bezskuteczną. Umowa ta zawarta została 10 października 2013 r. w formie aktu notarialnego pomiędzy B. M. a pozwanym, na mocy której pozwany nabył własność nieruchomości gruntowej
Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził od dłużnika solidarnie na rzecz powodów kwotę 515.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 kwietnia 2012 r. Podstawą rozstrzygnięcia było między innymi ustalenie, że powodowie odstąpili od umowy zawartej z dłużniczką pismem z 21 marca 2012 r. Stwierdzone zobowiązanie stanowi świadczenie, które dłużniczka powinna zwrócić powodom tytułem zwrotu wzajemnie spełnianych świadczeń. Stwierdzona w wyroku wierzytelność istniała co najmniej w dniu 1 kwietnia 2012 r.
Powodowie w oparciu o tytuł wykonawczy, którego podstawą było orzeczenie z 11 kwietnia 2016 r., wszczęli postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi przed komornikiem sądowym przy Sądzie Rejonowym.
Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone, z uwagi na bezskuteczność egzekucji.
W dniu 10 marca 2013 r. dłużniczka zawarła z pozwanym (synem dłużniczki) umowę darowizny nieruchomości gruntowej. W chwili dokonania darowizny nieruchomość była obciążana hipotekami na rzecz banku do łącznej kwoty 840.000 zł. Motywem dokonania darowizny przez dłużniczkę był jej stan majątkowy, który uniemożliwiał spłatę zobowiązań na rzecz banku. Pozwany w czasie dokonania darowizny zobowiązał się wobec dłużniczki, że po przeniesieniu własności nieruchomości będzie spłacał zobowiązanie wobec banku, którego wierzytelności zostały zabezpieczone hipotekami. Po przeniesieniu własności pozwany spłacał zobowiązanie na rzecz wierzyciela hipotecznego. Około 2018 r. pozwany zaprzestał spłaty wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie na nieruchomości. W chwili obecnej prowadzone jest postępowanie egzekucyjne z wniosku banku, które jest na etapie przystąpienia do opisu i oszacowania nieruchomości.
W 2016 r. pozwany zbył część nieruchomości o powierzchni 2 ha, a z ceny uzyskanej ze zbycia zaspokoił wierzytelności zabezpieczone hipoteką na tej nieruchomości. Dodatkowo nieruchomość jest przedmiotem dzierżawy na rzecz osoby trzeciej zawartej na czas określony 30 lat.
W chwili dokonania darowizny dłużniczka była właścicielem innych nieruchomości. Wszystkie były obciążone hipoteką na rzecz banku. W chwili dokonania darowizny dłużniczka nie miała aktywów, które nie byłyby obciążone, a które dawałyby możliwość zaspokojenia powodów. W styczniu 2014 r. dłużniczka darowała udział w wysokości 1/3 części w innej nieruchomości swojej córce.
Dłużniczka, która z zawodu jest lekarzem, również darowała pozwanemu nieruchomość zabudowaną budynkiem, w którym prowadzona jest przychodnia lekarska w formie organizacyjnej spółki przez syna dłużniczki (pozwanego), który zatrudnia dłużniczkę na stanowisku lekarza z wynagrodzeniem równym najniższemu miesięcznemu wynagrodzeniu za pracę. Syn dłużniczki pełni funkcję prezesa tej spółki.
Czytaj w LEX: Czynności zaskarżalne skargą pauliańską w praktyce > >
Pokrzywdzenie wierzyciela
W tak ustalonym stanie faktycznym, sąd pierwszej instancji uznał, że materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia sporu stanowią art. 527, 528 oraz 529 k.c. W ocenie sądu nie zasługiwała na uwzględnienie argumentacja pozwanego, że zbycie przez jego matkę nieruchomości obciążonej hipotekami, których wartość przewyższa wartość zbytej nieruchomości, nie można uznać za czynność dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli, bo w istocie czynność ta sytuację wierzycieli polepszała, pomniejszając stan pasywów po stronie dłużniczki. Sąd Okręgowy nie zgodził się z poglądami wypływającymi z orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 384/06 oraz 28 czerwca 2007 r., II CSKP 1034/22 i sygn. akt IV CSK 115/07, wskazującymi na brak przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela w postępowaniach tego typu w sytuacji, gdy nieruchomość będąca przedmiotem skargi pauliańskiej obciążona jest sumą hipotek przewyższającą wartość samej nieruchomości, a zatem egzekucja prowadzona z takiej nieruchomości nie przyniosłaby zaspokojenia wierzyciela.
Sąd okręgowy przedstawił wywód prawny, w którym wykazał, że nieuzasadnione jest ocenianie przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela jedynie w świetle porównania wartości nieruchomości z chwili orzekania o akcji pauliańskiej oraz wartości jej obciążeń.
Zobacz w LEX: Aspekty procesowe skargi pauliańskiej > >
Apelacja pozwanego
Z tak ukształtowanym wyrokiem nie zgodził się pozwany, który wywiódł apelację co do całości wyroku. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 527 par 2 k.c. w związku z art. 527 par. 1 k.c., art. 528 k.c.
Wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kosztów postępowania sądowego za obie instancje.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 5 października 2020 r. oddalił apelację pozwanego. W uzasadnieniu wyroku wskazał, że kluczowe w sprawie było ustalenie czy przeniesienie w drodze darowizny własności nieruchomości, która była obciążona hipotekami w sumie przewyższającej jej wartość, prowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela w rozumieniu art. 527 k.c. Innymi słowy, czy w tym postępowaniu należy uwzględniać obciążenia nieruchomości objętej skargą pauliańską, a tym samym czy relewantna dla postępowania jest wartość nieruchomości pomniejszona o wartość ciążących na niej zabezpieczeń.
Sygnatura akt III CZP 9/24
Cena promocyjna: 94.06 zł
Cena regularna: 99 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 71.28 zł 
