Udział w postępowaniu sądowym wiąże się najczęściej nie tylko ze stresem, ale i wydatkami. Konieczność ponoszenia kosztów sądowych może stanowić barierę dla stron, które chciałyby brać w nim udział. W przepisach przewidziano tryb uzyskiwania zwolnienia z kosztów sądowych. Zgodnie z ustawą z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może zwolnić stronę z ponoszenia kosztów sądowych. Sąd może postanowić o zwolnieniu strony w całości lub w części. Kluczowe dla oceny wniosku jest to, w jakiej sytuacji finansowej znajduje się wnioskodawca i jego rodzina.
Przykład z życia wzięty. Lucyna przygotowuje się do procesu sądowego w sprawie o zapłatę. Chce odzyskać pieniądze, które pożyczyła Marcinowi - znajomemu z pracy. Marcin pożyczył od Lucyny 9 tys. zł na remont mieszkania, które uległo zniszczeniu w trakcie powodzi. Marcin konsekwentnie odmawia jednak zwrotu pieniędzy, zasłaniając się poważnymi problemami finansowymi. Tymczasem Lucyna nie może już dłużej czekać na zwrot pieniędzy. Potrzebuje je odzyskać, gdyż jej córka Anna podjęła naukę na prywatnej uczelni. Lucyna jako samotna matka wie, że bez pieniędzy pożyczonych Marcinowi sama będzie musiała zadłużyć się u bliskich. Po analizie dokumentów ostatecznie przygotowała pozew o zapłatę i złożyła wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych. Dołączyła do niego oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. W oświadczeniu przedstawiła stan swojego majątku, dochody i stałe wydatki. Po miesiącu oczekiwania na decyzję z sądu, dowiedziała się, że nie została zwolniona z kosztów sądowych. Zdaniem sądu nie należy ona do osób ubogich i nie może korzystać z takiego dobrodziejstwa. Sąd uzasadnił, że przedstawione przez nią informacje wskazują na to, że może zaciągnąć pożyczkę, aby pokryć koszty sądowe.
Czytaj: Skłamiesz, żeby mieć zwolnienie z kosztów i już go nie dostaniesz >>
Cena promocyjna: 170.1 zł
|Cena regularna: 189 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 136.08 zł
Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych
Na podstawie art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłasza się w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy:
- na piśmie lub
- ustnie do protokołu.
Jeżeli wnioskodawca nie mieszka w zasięgu właściwości sądu, w którym ma toczyć się sprawa, może złożyć wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Wówczas sąd prześle niezwłocznie taki wniosek właściwemu sądowi.
Nie ma jednolitego wzoru wniosku. Ważnym elementem pisma jest oznaczenie sądu oraz sprawy, w jakiej ubiegamy się o zwolnienie. Zwolnienie nie musi dotyczyć całości kosztów, ale może obejmować jedynie ich część. W uzasadnieniu konieczne jest przedstawienie szczegółowej informacji o stanie majątkowym.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowiąca odstępstwo od zasady odpłatności postępowania sądowego, ma na celu umożliwienie realizacji przysługującego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Pomoc ta może być przyznana wyłącznie w sytuacji, w której niemożność poniesienia kosztów sądowych, w całości lub części, ma charakter obiektywny, na który wnioskodawca nie ma realnego wpływu (postanowienie SN z 24.05.2024 r., III CZ 107/23, LEX nr 3718675).
Zobacz linię orzeczniczą w LEX:
PIT, zaświadczenie o zarobkach - żony też
Nie ma zamkniętego katalogu dokumentów, które należy dołączyć do oświadczenia. - Niemniej jednak w praktyce sądowej przyjęło się, że pewna grupa dokumentów powinna być dołączona - wskazuje radca prawny Mateusz Łudzik. Wyszczególnia te, które strona powinna przede wszystkim przedstawić:
- PIT za poprzedni rok podatkowy,
- zaświadczenie o zarobkach od pracodawcy,
- odcinek renty lub emerytury,
- wyciąg z rachunku bankowego za okres ostatnich 3 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku
- dowody ponoszenia opłat za media (prąd, woda, gaz, telewizja, telefon, śmieci etc.) za okres ostatnich 3 miesięcy.
Sąd może również żądać dodatkowych dokumentów pod rygorem odmowy zwolnienia z kosztów sądowych. Najczęściej sądy kierują takie wezwania, gdyby strona nie dołączyła podstawowych dokumentów.
Zobacz procedurę w LEX: Zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd >
Kłamiesz? Licz się z konsekwencjami
Świadome podanie nieprawdziwych informacji w takim wniosku może skutkować nie tylko cofnięciem zwolnienia z kosztów, ale i grzywną. I tak:
- od osoby składającej wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych sąd może odebrać przyrzeczenie;
- w przypadku wątpliwości sąd może zarządzić dochodzenie. Sąd odmówi zwolnienia od kosztów sądowych w razie oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw;
- sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć;
- w przypadku świadomego podania nieprawdziwych okoliczności sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych oraz skaże nieuczciwą osobę na grzywnę w wysokości do 1000 złotych. W takiej sytuacji strona będzie musiała również uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki. Ponowne zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów, w którym świadomie podano nieprawdziwe okoliczności będzie skutkowało skazaniem strony przez sąd na grzywnę w wysokości do 2000 złotych;
- ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu.
POBIERZ WZÓR: Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych >
- Sąd jest uprawniony zarządzić dochodzenie, jeśli poweźmie wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego wnioskodawcy. Może wówczas zwrócić się do różnych instytucji z zapytaniami lub wezwać osobę ubiegającą się o zwolnienie do przedłożenia stosownych dokumentów. Warto w takim przypadku złożyć zaświadczenie od pracodawcy o wysokości dochodów, roczną deklarację podatkową, wydruk z rachunku bankowego czy potwierdzenia wydatków. Konieczne może być również wykazanie posiadanych nieruchomości – podkreśla Łukasz Strzelecki, adwokat, prowadzący kancelarię adwokacką w Miechowie.
Czytaj w LEX: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. >
Cena promocyjna: 170.1 zł
|Cena regularna: 189 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 136.08 zł
Zwolnienie z kosztów nie jest łatwe
W ocenie mec. Strzeleckiego, sądy niechętnie udzielają całościowego zwolnienia od kosztów sądowych. Często argumentują, że wnioskodawca powinien poczynić oszczędności nawet ze skromnych dochodów, aby przygotować się do przyszłego postępowania sądowego.
- O ile w sprawach, które można zaplanować wiele lat wcześniej (np. o zasiedzenie), jest to zrozumiałe, to w przypadku postępowań, których potrzeba wszczęcia pojawiła się nagle, argumentacja taka jest chybiona – wskazuje mec. Strzelecki. - Sądy zarzucają, iż osoba będącą właścicielem nieruchomości nie zasługuje na zwolnienie od kosztów, gdyż nie można jej uznać za osobę ubogą, nawet jeśli nie posiada żadnych oszczędności, a całość niewielkich dochodów przeznacza na swoje codzienne utrzymanie – wyjaśnia. Jego zdaniem jest to o tyle nietrafne, że trudno wymagać, aby wnioskodawca sprzedał nieruchomość, w której zamieszkuje z rodziną, w celu zgromadzenia środków pieniężnych na pokrycie kosztów sądowych.
Czytaj: Kupczyk-Czerniawska: Rozłożenie kosztów procesu na raty ułatwi dostęp do sądu>>
Mec. Strzelecki zwraca uwagę, że jeszcze trudniej uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniach gospodarczych, w których sądy często stają na stanowisku, że przedsiębiorca w swej bieżącej działalności, przy planowaniu wydatków, powinien uwzględniać koszty potencjalnych procesów sądowych i być na nie przygotowany.
Zażalenie jest możliwe
Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia może być zaskarżona do innego składu sądu pierwszej instancji (art. 394 (1a) par 1 pkt 1 k.p.c.).
Należy pamiętać jednak to tym, że zgodnie z przepisami procesowymi zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przypisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.
W ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewidziano, że nie pobiera się opłat od zażalenia na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia.
WZÓR DOKUMENTU: Zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie odmowy udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
