Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) opublikowało w Rządowym Centrum Legislacji poprawiony projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr z wykazu UD 168), który jest wynikiem konsultacji publicznych i międzyresortowych.

W stosunku do poprzedniego projektu (z 10 grudnia 2024 r.) zmniejszono minimalną liczbę godzin wsparcia asystenta zarówno osoby dorosłej, jak i dziecka. Nie będzie to 30 godzin, a 20 godzin. Górna granica wsparcia pozostaje bez zmian – 240 godzin miesięcznie dla osób dorosłych i 80 godzin dla młodzieży w wieku od 13 lat do ukończenia 18 roku życia. Będzie można przenosić godziny wsparcia pomiędzy miesiącami. W opinii Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) problemem jest to, że nie zwiększono maksymalnej liczby godzin wsparcia asystenta dla osób, które wymagają intensywnego wsparcia. - Planowana obecnie docelowa liczba godzin nie zapewni im możliwości prowadzenia prawdziwie niezależnego życia – twierdzi organizacja.

O asystenta będzie mogła starać się osoba od 18 do 65 roku życia, która otrzymała co najmniej 80 punktów w skali poziomu potrzeby wsparcia. A także osoby w wieku 13-18 lat z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami o konieczności:

  • stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, oraz
  • stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo
  • orzeczeniem o znacznym stopniu ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Zobacz w LEX: Asystent rodziny w postępowaniu karnym > >

 

Wynagrodzenie dla asystenta

Pierwotnie zakładano, że wynagrodzenie za godzinę pracy asystenta wyniesie maksymalnie 65 zł (liczone na 2025 r.) i będzie corocznie waloryzowane. W nowym projekcie waloryzacja została utrzymana, ale wynagrodzenie doprecyzowano następująco:

  1. dla poziomu bazowego – 46 złotych brutto;
  2. dla pierwszego poziomu podwyższonego – 48 zł brutto;
  3. dla drugiego poziomu podwyższonego – 50 zł brutto;
  4. dla trzeciego poziomu podwyższonego – 52 zł brutto.

Stawki są uzależnione od stopnia złożoności potrzeb osoby wspieranej przez asystenta, np. są wyższe, jeśli osoba z niepełnosprawnością porozumiewa się alternatywnie czy językiem migowym. 

- Docenić należy bardziej precyzyjne regulacje dotyczące stawek godzinowych – uzależnionych od rodzaju wykonywanych przez asystenta czynności. Daje to szansę, m.in. na budowanie prestiżu zawodu, przeciwdziałanie tzw. selekcji negatywnej oraz dbanie o odpowiednią liczbę kandydatów do wykonywania pracy asystenta osobistego – komentuje PFON. Zwraca też uwagę, że w porównaniu do poprzedniej wersji projektu ustawy, mocno rozwinięto regulacje kontraktu trójstronnego i dwustronnego przez co zapewniono zgodność ze światowymi standardami asystencji osobistej.

Przeczytaj także: Paulina Rutka: Pacjenta, który komunikuje się alternatywnie, trzeba traktować podmiotowo

Uregulowano także kwestię ubezpieczenia asystenta od odpowiedzialności cywilnej.  Tego wydatku nie będzie musiał pokrywać sam asystent. 

- Dodatkowym argumentem na rzecz tego, aby ubezpieczenie nie było pokrywane bezpośrednio ze środków asystenta osobistego jest zróżnicowanie potencjalnej stawki ubezpieczenia w zależności od stopnia potrzeby wsparcia różnych użytkowników asystencji w wypadku ubezpieczenia indywidualnego. Takie dodatkowe koszty mogą zniechęcić asystentów osobistych od wsparcia osób, które mają największe potrzeby wsparcia, bądź wymagają wykonywania skomplikowanych czynności w ramach świadczonego wsparcia. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej dla asystentów osobistych będzie zapewniane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ze środków budżetu państwa (art. 71 pkt 4) – czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy. Asystent będzie miał także prawo do urlopu.

Czytaj w LEX: Standardy ochrony osób starszych i niepełnosprawnych w orzecznictwie międzynarodowym > >

 

I asystencja, i świadczenie wspierające

W składzie ustalającym prawo do asystencji (w wojewódzkim zespole ds. orzekania o niepełnosprawności) nie będzie musiało być obligatoryjnie osoby o zbliżonym rodzaju niepełnosprawności do wnioskującego o asystenta, jak zakładał pierwotny projekt. Obecny daje taką możliwość, ale nie obowiązek. Składy będą dwuosobowe. W opinii PFON-u to niekorzystna zmiana, bo przy orzekaniu funkcjonalnym jest niezwykle ważne, by z własnego doświadczenia znać sposób funkcjonowania ocenianej osoby. Podobnego zdania jest Paweł Iwaniuk, koordynator ds. dostępności w Urzędzie Miasta Biała Podlaska. – Obecność takiej osoby w składzie ustalającym prawo do asystencji jest bardzo ważna, więc ta zmiana mnie nie cieszy. Równocześnie jednak rozumiem, że realnie obowiązkowy postulat o obecności takiej osoby mógłby być bardzo trudny do zrealizowania. Chyba że składy te mogłyby obradować częściowo zdalnie. Mogłaby też nie wystarczyć tylko sama obecność, a konieczne byłyby szkolenia takiej osoby czy wymóg określonego wykształcenia – wskazuje.

Resort rodziny oparł się także uwagom Ministerstwa Finansów w kwestii tego, że osoby pobierające świadczenie wspierające nie powinny mieć prawa do asystencji. MRPiPS zwraca uwagę, że to inne rodzaje wsparcia. 

- Świadczenia pieniężne niwelują przeszkody związane z dodatkowymi potrzebami w zakresie leczenia, rehabilitacji czy niezbędnego sprzętu medycznego oraz technologii (likwidacji barier mieszkaniowych, architektonicznych, komunikacyjnych, technologicznych), a asystencja osobista bariery w wykonywaniu codziennych czynności – ripostuje resort rodziny. Nie zgadza się także z argumentacją MF, które twierdzi, że skoro jest asystencja ustawowa, niekoniecznie musi działać program rządowy asystencji. MRPiPS planuje bowiem pozostawić program, z którego będą mogły skorzystać, np. osoby po 65 r. ż. lub dzieci do 13 r. ż., które nie są objęte asystencją ustawową. Będzie można skorzystać z usługi asystenta albo w ramach ustawy, albo w ramach programu, ale nie jednocześnie. Jednak PFON krytykuje fakt, że w obecnym projekcie, resort rodziny nie porządkuje zasad korzystania z programu rządowego asystencji, nazywa to dużym mankamentem. O problemach, które z tego wynikają pisaliśmy w: Dla jednych będzie asystencja ustawowa, dla innych programowa

- Doświadczenia wskazują, że obecnie zarówno samorządy, jak i organizacje pozarządowe mają zbyt daleko posuniętą swobodę w realizacji usługi. Skutkuje to brakiem standaryzacji usługi asystencji osobistej w różnych miejscach kraju, a w konsekwencji często daleką od Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami formą usługi – komentuje PFON.

Obecny projekt pozostawia bez zmian wysokość zmniejszenia wsparcia asystenta np. w domu pomocy społecznej czy zakładzie opiekuńczo-leczniczym – będzie to wsparcie na poziomie 75 proc. Zmniejszono natomiast wsparcie np. w placówkach edukacyjnych, warsztacie terapii zajęciowej, środowiskowym domu samopomocy czy klubie integracji sensorycznej. Wsparcie będzie na poziomie 35 proc. a nie 50 proc., jak zakładał pierwotny projekt. Nowy projekt nie zakazuje też wsparcia asystenta w areszcie śledczym.

Projekt wskazuje, że kandydaci na asystenta osobistego wskazani przez realizatora, muszą spełniać co najmniej jeden z dwóch poniższych warunków:

  1. mają kwalifikacje co najmniej w jednym z następujących kierunków: asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun osoby starszej, opiekun medyczny, pedagog, psycholog, terapeuta zajęciowy, pracownik socjalny, pielęgniarka, położna, fizjoterapeuta, technik fizjoterapii;
  2. mają co najmniej 6-miesięczne, udokumentowane doświadczenie w udzielaniu bezpośredniego wsparcia osobom z niepełnosprawnością, w szczególności doświadczenie zawodowe lub doświadczenie w zakresie udzielania wsparcia osobom z niepełnosprawnością w formie wolontariatu.

Asystent będzie mógł wykonywać czynności pielęgnacyjno-medyczne, jeśli tak będzie chciał użytkownik usługi. Będzie on mógł korzystać z kilku asystentów i będzie mógł także wskazać samodzielnie wybraną osobę na asystenta. Wnioskować o usługę będzie można tylko elektronicznie, ale będzie można zwrócić się do powiatu z prośbą o pomoc.

Zobacz również w LEX: Uwarunkowania prawne i wydatki samorządów w zakresie potrzeb rozwojowych pracowników ośrodków pomocy społecznej > >

Asystent od 1 września 2026

Usługa asystenta na podstawie ustawy ma zacząć działać od 1 września 2026 roku (a nie 1 lipca 2026 r., jak zakładał pierwotny projekt). Ale wnioski o usługę do wojewódzkich zespołów będzie można składać od 5 maja 2026 r. – ta data pozostała bez zmian, (dzieci od 1 stycznia 2027 r.). MRPiPS szacuje, że docelowo osób korzystających z usługi asystencji ma być 150 tys. Obecny projekt pozostawia bez zmian stopniowe włączanie kolejnych użytkowników usługi:

  • w 2026 r. będą to osoby, które ukończyły 18 rok życia do ukończenia 65. roku życia, i które w skali potrzeby wsparcia uzyskały co najmniej 90 pkt. W 2026 r. maksymalnie osoba taka będzie mogła otrzymać 200 godzin usług asystenta, a w 2027 r. 220 godzin, w 2027 – 220 godzin.
  • w 2027 r. – osoby, które ukończyły 18 rok życia do ukończenia 65. roku życia, i które w skali potrzeby wsparcia uzyskały co najmniej 85 pkt.

Budżet państwa w perspektywie 10 lat funkcjonowania przepisów o asystencji ma to kosztować ponad 66 mld złotych.