Wspólnoty gruntowe są gruntami wspólnymi dla danej wsi, w których poszczególni rolnicy mieli udziały zależne od powierzchni posiadanych gospodarstw. To relikt stosunków własnościowych powstałych w XIX w. na terenach byłych zaborów rosyjskiego i austriackiego w wyniku likwidacji pańszczyzny. Dziś to głównie grunty leśne i rolne.
Nowelizacja ustawy z 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, to inicjatywa Senatu. Ma na celu wprowadzenie możliwości stwierdzenia wydania z naruszeniem prawa decyzji odnoszących się do:
- ustalenia, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową,
- ustalenia wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej
- ustalenia wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie.
Dla strony poszkodowanej będzie stanowiło to podstawę żądania odszkodowania przed sądem powszechnym.
Autorzy noweli uzasadniają, że dziś jest z tym problem, bowiem zgodnie art. 8o ustawy - do postępowań dotyczących wzruszenia decyzji ostatecznych wydanych na podstawie tej ustawy, nie stosuje się art. 145-145b oraz art. 154-156 Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli upłynęło 5 lat od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. Przepis ten zacementował decyzje administracyjne, tworzące wspólnoty gruntowe, ustanawiając zasadę niewzruszalności tych decyzji. Po upływie 5 lat strona nie może skutecznie dochodzić stwierdzenia nieważności decyzji ani żądać stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa, co mogłoby być podstawą do żądania odszkodowania. A to krzywdzi tych, którzy takich decyzji nie zdążyli wzruszyć.
Zapłaci Skarb Państwa, może i starostwo
Uchwalona przez Sejm nowelizacja ma to zmienić. Wprowadza możliwość stwierdzenia, że decyzje administracyjne dotyczące ustalenia, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, zostały wydane z naruszeniem prawa. Strona poszkodowana taką decyzją uzyska prejudykat (orzeczenie umożliwiające skuteczne dochodzenie odszkodowania za szkodę wyrządzoną działaniem władzy publicznej), co umożliwi jej dochodzenie odszkodowania na drodze cywilnej.
Odszkodowanie ma być wypłacane z budżetu państwa lub z budżetu jednostki samorządu terytorialnego - w zależności od tego, który z organów (wojewoda lub starosta) wydał ostateczną decyzję administracyjną, w stosunku do której stwierdzone zostanie naruszenie prawa.
Związek Powiatów Polskich sceptycznie podchodzi do proponowanych rozwiązań, głównie z powodów formalnych.
- Zgadzamy się z prezentowanym choćby w Senacie stanowiskiem Ministerstwa Sprawiedliwości, że po to był określony termin na wnioski, które można było zgłaszać do końca 2016 roku, aby ten temat jednoznacznie zamknąć. Tymczasem, wprowadzenie możliwości występowania o stwierdzenie wydania decyzji dotyczących wspólnot z naruszeniem prawa, a w konsekwencji możliwość występowania z roszczeniami – może otworzyć kolejny, zdawałoby się zamknięty, etap sprawy tj. ustalanie kręgu uprawnionych. Postępowanie o stwierdzenie wydania decyzji z naruszeniem prawa będzie musiało się bowiem zaczynać od ustalenia, czy krąg uprawnionych został prawidłowo stwierdzony – mówi Adrian Pokrywczyński z ZPP. Zwraca uwagę na trudności dowodowe w prowadzeniu tego typu postępowań, dotyczy to bowiem wydarzeń, które miały miejsce kilkadziesiąt lat temu, a same wspólnoty są pozostałościami po jeszcze dawniejszych, rozbiorowych czasach.
Przeczytaj również: Zemsta cara trwa - trzeba zmienić prawo wspólnot gruntowych
Państwo może zapłacić nawet 1,5 mld zł lub... niewiele
Inicjatorzy nowelizacji szacują w ocenie skutków regulacji, że sumaryczna kwota odszkodowań, rozłożona na wiele lat, może kosztować państwo 1,5-2 mld zł, przy założeniu, że w stosunku do połowy wspólnot gruntowych organy wydały błędną decyzję.
- Odszkodowanie nie będzie przyznawane z automatu, prawo do niego trzeba będzie udowodnić w sądzie – mówi podczas debaty sejmowej Jacek Czerniak, wiceminister rolnictwa i rozwoju wsi.
Zdaniem dr hab. Kamilli Marchewki-Bartkowiak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, specjalistki ds. finansów publicznych, współautorki opinii na potrzeby oceny skutków regulacji, szacunki o kosztach, jakie poniesie Skarb Państwa mogą być grubo przeszacowane. Trudno też oszacować, jakie będą kwoty ewentualnych odszkodowań.
- Potencjalnie tylko niewielka grupa uprawnionych będzie miała świadomość wprowadzonych zmian i skorzysta z możliwości ubiegania się o odszkodowanie – uważa ekspertka. Tak naprawdę nie wiadomo też, ile decyzji w tych kwestiach okazało się błędnych.
Z uzasadnienia nowelizacji wynika, że wysokość potencjalnych wydatków budżetu państwa na odszkodowania będzie zależeć od kilku czynników:
- Wartości nieruchomości wspólnot gruntowych podlegających decyzjom administracyjnym.
- Ryzyka popełnienia błędu przy wydawaniu decyzji administracyjnych, co można oszacować jako liczbę błędnych decyzji w ogólnej liczbie wydanych spraw.
- Fragmentaryczności błędnych decyzji, ponieważ błędna decyzja może dotyczyć tylko części wspólnoty gruntowej, a nie całej wspólnoty.
Wiele wspólnot ma nie uregulowany stan
Zgodnie z nowelizacją ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych z 10 lipca 2015 r. (która zakłada m.in. przekształcanie wspólnot gruntowych we współwłasność) końcowy termin złożenia wniosku o ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową i ustalenie wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej określono na dzień 31 grudnia 2016 r. Wniosek mógł składać uprawniony do udziału we wspólnocie gruntowej, o którym mowa w art. 6 ust. 1 lub 2, albo jego następca prawny. Wielu jednak przespało ten termin.
Z danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wynika, że na koniec 2021 roku funkcjonowały 6443 wspólnoty gruntowe. W latach 2016-2021 łącznie:
- wydano 257 decyzji ustalających wykaz uprawnionych,
- nie wydano 659 decyzji
- 204 postępowania znajdowały się w toku.
Oznacza to, że część wspólnot gruntowych nie posiada jeszcze uregulowanego stanu prawnego.
Przeczytaj także: Dzięki serwitutom i królewskim prawom niektórym chrustu nie zabraknie
Relikt dawnej epoki
Zgodnie z art. 1 ustawy wspólnotami gruntowymi podlegającymi zagospodarowaniu w trybie i na zasadach określonych w ustawie są nieruchomości rolne, leśne oraz obszary wodne:
- nadane w wyniku uwłaszczenia włościan i mieszczan-rolników na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania ogółowi, pewnej grupie lub niektórym mieszkańcom jednej albo kilku wsi;
- wydzielone tytułem wynagrodzenia za zniesione służebności, wynikające z urządzenia ziemskiego włościan i mieszczan-rolników, na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania gminie, miejscowości albo ogółowi uprawnionych do wykonywania służebności;
- powstałe w wyniku podziału pomiędzy zespoły mieszkańców poszczególnych wsi gruntów, które nadane zostały przy uwłaszczeniu włościan i mieszczan-rolników mieszkańcom kilku wsi na wspólną własność, we wspólne posiadanie lub do wspólnego użytkowania;
- użytkowane wspólnie przez mieszkańców dawnych okolic i zaścianków oraz należące do wspólnot urbarialnych i spółek szałaśniczych;
- otrzymane przez grupę mieszkańców jednej lub kilku wsi na wspólną własność i do wspólnego użytkowania w drodze przywilejów i darowizn bądź nabyte w takim celu;
- zapisane w księgach wieczystych (gruntowych) jako własność gminy (gromady), jeżeli w księgach tych istnieje wpis o uprawnieniu określonych grup mieszkańców gminy (gromady) do wieczystego użytkowania i pobierania pożytków z tych nieruchomości;
- stanowiące dobro gromadzkie (gminne) będące we wspólnym użytkowaniu na terenach województw rzeszowskiego, krakowskiego oraz powiatu cieszyńskiego województwa katowickiego.
Według danych ministerstwa rolnictwa wspólnoty gruntowe, które obejmują obszar ponad 82 tys. ha (to plus minus tyle ile wynosi powierzchnia średniej wielkości powiatu). W posiadaniu wspólnot są głównie grunty leśne (60 proc.), pozostałe to grunty rolne. Na ich terenie znajduje się ok. 2,5 tys. budynków z czego 13,7 proc. to budynki mieszkalne, w tym 14 proc. - to domy mieszkalne. Wspólnoty położone są na terenie 10 województw.
Ustawa, o podpisaniu przez prezydenta ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Cena promocyjna: 155.4 zł
|Cena regularna: 259 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 259 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
