Wygaśnięcie mandatu wójta a pozycja sekretarza

W Sejmie, do pierwszego czytania, skierowano rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Radzie Ministrów oraz niektórych innych ustaw, w tym ustawy o samorządzie gminnym. Minister Maciej Berek, który firmuje regulacje, zaproponował nowe brzmienia art. 28 g u.s.g. Dziś z tego przepisu wynika, że w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności:

tymczasowym aresztowaniem,
odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne,
odbywaniem kary aresztu,
niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni,
zawieszeniem w czynnościach służbowych

- jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca.

Minister chce dopisania do tego przepisu „albo osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, o której mowa w art. 28h”. Minister uzasadnia, że w pewnych okolicznościach może okazać się, że zastępca wójta może być osobą, która także powinna być wyłączona z kierowania gminą.

- Może się bowiem okazać, że skuteczność zastosowanych środków zapobiegawczych czy niezakłóconego wykonywania kar aresztu lub pozbawienia wolności nałożonych na osobę wójta może wymagać tymczasowego ograniczenia działania również jego zastępcy, w niektórych przypadkach. Wątpliwości wobec osoby wójta, które skutkowały zastosowaniem środków zapobiegawczych, zwłaszcza w sytuacji, kiedy zachodzi podejrzenie przestępstwa przeciwko instytucjom lub organom państwowym lub samorządowym albo w związku z zarządzaniem mieniem komunalnym, lub skierowaniem do odbywania kary pozbawienia wolności za przestępstwo nieumyślne lub kary aresztu, mogą stanowić przesłankę odsunięcia od dalszego zarządzania gminą zastępcy, którego ten wójt wybrał samodzielnie – uzasadnia proponowaną zmianę minister Berek. Więcej o tej propozycji w tekście: Wystarczy ryzyko – kolejna przesłanka wprowadzenia komisarza w gminie.

Samorządowcy krytyczni

Samorządowcy uważają, że projektowane rozwiązanie chce wprowadzić do ustawy samorządowej elementy odpowiedzialności zbiorowej, co jest zaprzeczeniem dotychczasowych deklaracji odnoszących się do decentralizacji działania samorządu. Mariusz Marszał, zastępca dyrektora Biura ds. Legislacyjnych Związku Gmin Wiejskich RP, krytycznie ocenia zaproponowane rozwiązanie jako ograniczające samorządność, a z drugiej strony wprowadzające element generalizacji zachowań, które w samorządzie są marginalne.

- Dopóki nikt nie postawił oficjalnych zarzutów, dana osoba nie jest osobą podejrzaną. Nie widzę powodu, dla którego do jednego worka należałoby wrzucać wójta, burmistrza, prezydenta i jego zastępcę. Śmiało funkcję włodarza może pełnić zastępca wójta i nie widzę potrzeby wprowadzania tam osoby przypadkowej – uważa Mariusz Marszał.

Najlepszą alternatywą – sekretarz

Inne rozwiązanie problemu zaproponowała Krajowa Rada Forów Sekretarzy JST (KRFS JST). Jej zdaniem optymalnym rozwiązaniem w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji, jak również w przypadku przemijających przeszkód (o których mowa w art. art. 28 g u.s.g.) byłoby powierzenie jego obowiązków sekretarzowi gminy.

Dziś zgodnie z art. 28f u.s.g. w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni:

zastępca wójta;
pierwszy zastępca - w gminie, w której powołano więcej niż jednego zastępcę;
osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów - w gminie, w której nie powołano zastępcy wójta albo został on odwołany.

Propozycja Krajowej Rada Forów Sekretarzy sprowadza się do tego, aby w takiej sytuacji obowiązki wójta pełnił sekretarz gminy, a tylko w gminach, w których nie zatrudniono sekretarza gminy – osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.

Takie obowiązki może też wykonywać w sytuacji wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji.

- W przypadku nieprzemijającej przeszkody, proponujemy, aby w każdym przypadku obowiązki wójt, burmistrza lub prezydenta miasta przejmował sekretarz gminy, miasta niezależnie od tego czy w danej gminie powołano zastępcę wójta lub pierwszego zastępcę lub więcej niż jednego zastępcę – uzasadnia Andrzej Wojewódzki, przewodniczący Krajowej Rady Forów Sekretarzy JST.

Członkowie Rady uzasadniają, że sekretarz jako urzędnik zatrudniony w drodze konkursu, na podstawie merytorycznych klasyfikacji, posiadający odpowiednie kompetencje, doświadczenie oraz znajomość struktur i procedur jednostki samorządu terytorialnego jest przygotowany do czasowego przejęcia tych zadań.

KRFS JST proponuje też przywrócenie treści przepisu art. 28e ustawy o samorządzie gminnym w brzmieniu przed jego zmianą dokonaną nowelizacją z 26 kwietnia 2024 r., aby to w każdym przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji było to równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców.