Podstawą prawną wprowadzenia żałoby narodowej jest art. 11 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Zgodnie z nim żałobę narodową może wprowadzić prezydent w drodze rozporządzenia, za kontrasaygnatą premiera. W szczególności powinno ono określać przyczyny wprowadzenia oraz czas trwania żałoby narodowej, uwzględniając uwarunkowania kulturowe i historyczne oraz przyjęte w tym zakresie zwyczaje. Rozporządzenie określa też czas trwania żałoby.

Rozporządzenie z 23 kwietnia 2025 r. określa, że w czasie trwania żałoby narodowej flagę państwową Rzeczypospolitej Polskiej opuszcza się do połowy masztu, w szczególności na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi siedziby urzędów, miejsce obrad naczelnych władz państwowych, innych organów państwowych, jednostek organizacyjnych państwa, a także organów samorządu terytorialnego i jednostek komunalnych.

Rozporządzenie zobowiązuje też jednostki publicznej radiofonii i telewizji, nadawców koncesjonowanych oraz redakcje dzienników i czasopism, aby uwzględniały w czasie żałoby narodowej potrzebę uczczenia pamięci papieża Franciszka. Przeczytaj także:  Jak poprawnie eksponować flagę państwową podczas uroczystości

Powody ogłoszenia żałoby narodowej

Do tej pory przyczynami wprowadzenia żałoby narodowej były zarówno krajowe katastrofy naturalne, wypadki drogowe i lotnicze, akty terroryzmu na świecie, których ofiarami byli także obywatele polscy, jak i śmierć znanych osób - w tym głów państw, krajowych i zagranicznych. Można ją ogłosić także w wypadku śmierci znanych artystów, duchownych czy działaczy państwowych, których dorobek miał szczególne znaczenie dla Polski.

Żałobę narodową ogłoszono m.in. w związku z powodzią tysiąclecia z lipca 1997 roku, która dotknęła południową Polskę. 18 lipca 1997 roku był dniem, w którym uczczono jej 56 ofiar.

Wprowadzono ją także w dniach 12–14 września 2001 - po zamachu na World Trade Center i Pentagon w Nowym Jorku i Waszyngtonie, w którym zginęły 2973 osoby, w tym 5 Polaków, oraz na znak solidarności z ofiarami zamachów terrorystycznych w Madrycie w 2004 r.

W dniach 3–8 kwietnia 2005 r. miała miejsce żałoba narodowa po śmierci papieża Jana Pawła II.

Ponad tydzień trwała żałoba narodowa po śmierci prezydenta Lecha Kaczyńskiego, jego małżonki Marii i 94 innych osób, w tym przedstawicieli parlamentu, urzędów państwowych, wojska i Rodzin Katyńskich, którzy zginęli w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. Ogłosił ją wówczas marszałek Sejmu Bronisław Komorowski, który pełnił obowiązki głowy państwa po śmierci prezydenta RP.

Ogłaszano żałobę narodową także m.in. po katastrofie samolotu CASA pod Mirosławcem, w której zginęło 20 osób, katastrofie kolejowej pod Szczekocinami, w której zginęło 16 osób, czy katastrofie polskiego autokaru pod Grenoble we Francji, a także po katastrofie w kopalni "Halemba" w Rudzie Śląskiej.

W ten sam sposób oddano cześć zmarłym b. premierom, m.in. Tadeuszowi Mazowieckiemu (zm. w 2013 r.) i Janowi Olszewskiemu (zm. w 2019r.) i Pawłowi Adamowiczowi, prezydentowi Gdańska (2019 r.).