Okres długich weekendów to czas niekiedy dość skomplikowany organizacyjnie. Firmy czy instytucje częściowo nie pracują, ale bardzo wiele z nich normalnie działa w dniach pomiędzy świętami. Z drugiej strony rozkład świąt jest wręcz powszechnie „reklamowany” medialnie jako umożliwiający długi wypoczynek przy zaledwie - w zależności od ujęcia - jednym lub 3 czy 4 dniach urlopu.
Czytaj komentarz w LEX: Pietruszyńska Katarzyna, Terminy w prawie pracy - urlop macierzyński, wychowawczy, wypoczynkowy>
Czytaj również: Czy można narzucić pracownikom wolne 2 maja?>>
Różne rodzaje wolnego
Pracownicy mają wiele możliwości uzyskania wolnego. Poza urlopem wypoczynkowym, na którym się skupimy, są to różnego rodzaju „sytuacyjne” zwolnienia od pracy w bardzo szerokim znaczeniu (zwolnienia okolicznościowe – np. ślub pracownika, wolne dla krwiodawcy w dniu donacji i w dniu następnym, opieka nad dzieckiem itp.). Część z nich jest uzależniona od powstania sytuacji niezależnej od pracownika (np. wezwanie do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony), zdarzenia uzależnionego od czynników zewnętrznych (np. choroba, choroba członka rodziny, zwolnienie z powodu siły wyższej, urlop opiekuńczy) - w części przypadków bardzo trudnych albo niemożliwych do zweryfikowania ich faktycznego istnienia przez pracodawcę.
Czytaj także pytanie w LEX: Jaki jest roczny wymiar dni wolnych od pracy dla krwiodawców?>
Niektóre zwolnienia są także w dużym albo całkowitym zakresie zależne od decyzji pracownika (np. decyzja o donacji krwi lub jej składników, opieka nad dzieckiem z art. 188 Kodeksu pracy, dalej: k.p.). Odnośnie wielu z nich pracodawca ma żadną lub bardzo mocno ograniczoną sferę decyzyjną. W żaden sposób nie kwestionując potrzeby ich udzielania, w praktyce różne inne możliwości uzyskania wolnego niż urlop wypoczynkowy są wykorzystywane przez pracowników w trakcie długich weekendów, niekiedy w sytuacji wcześniejszej odmowy udzielenie przez pracodawcę urlopu wypoczynkowego.
Cena promocyjna: 84.55 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 64.08 zł
Udzielanie urlopów wypoczynkowych
Urlopy wypoczynkowe udzielane są w terminach wynikających z planu urlopów - plan stanowi wcześniejsze ustalenie i dookreślenie terminów urlopów w okresie, którego plan urlopów dotyczy. Jeżeli plan urlopów nie jest tworzony, terminy wykorzystywania urlopów ustalane są przez pracodawcę w porozumieniu z pracownikiem. Pracodawca zobligowany jest do podjęcia próby uzgodnienia terminu urlopu z pracownikiem, ale w przypadku, gdy to się nie powiedzie, ostatecznie termin urlopu ustala właśnie pracodawca, który bierze przy tym pod uwagę wnioski pracowników oraz konieczność zapewnienia normalnego toku pracy.
Czytaj komentarz w LEX: Wymiar urlopu wypoczynkowego>
Zarówno w przypadku tworzenia planów urlopowych, jak i w razie ich braku, mamy do czynienia z ustaleniami dotyczącymi terminów urlopów z nadrzędną rolą decyzyjną po stronie pracodawcy. Przepisy przewidują jednak dwie grupy przypadków, w których urlop jest, co do zasady, udzielany w terminie wnioskowanym (poza planem urlopów, poza koniecznością standardowego ustalenia jego terminu):
- w razie wniosku złożonego przez pracownicę lub pracownika (matkę, ojca dziecka), w którym to wniosku zatrudniona osoba wskazuję datę rozpoczęcia urlopu przypadającą bezpośrednio po wykorzystywanym przez tę osobę (a nie przez drugiego z rodziców dziecka) urlopie macierzyńskim, urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, uzupełniającym urlopie macierzyńskim, urlopie rodzicielskim lub ojcowskim (prawo takie ma także pracownik – inny członek najbliższej rodziny, który korzystał z urlopu macierzyńskiego, uzupełniającego urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego) – art. 163 par. 3 k.p.;
- tzw. urlop na żądanie – art. 167(2) k.p.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Siwińska Magdalena, Plan urlopów>
W przypadku urlopu wnioskowanego bezpośrednio po którymś z wymienionych urlopów „dla rodziców” pracodawca nie ma żadnej możliwości odmowy. Do rozpoczęcia urlopu na podstawie art. 163 par. 3 k.p. wystarczy złożenie stosownego wniosku, na który pracodawca nie może zareagować inaczej niż „udzielając” urlopu niezależnie od planu urlopów (wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada 2003 r., sygn. akt I PK 18/03).
Przykład: Pracownica kończy urlop rodzicielski 2 kwietnia, na 30 kwietnia złożyła wniosek o opiekę nad dzieckiem, zaś od kolejnego dnia o urlop wypoczynkowy do 5 maja. Pracodawca nie musi zgadzać się na wniosek o urlop wypoczynkowy, gdyż wskazany w nim termin rozpoczęcia urlopu nie przypada bezpośrednio (czyli od dnia następnego) po zakończeniu urlopu rodzicielskiego. Korzystanie z opieki nad dzieckiem nie może być w takim przypadku traktowane jako swoiste przedłużenie okresu dla rozpoczęcia urlopu wypoczynkowego w oparciu o szczególną regulację art. 182[1g] w zw. z 163 par. 3 k.p.).
Trudno oczywiście mówić o tym, by ta akurat regulacja pozwalała na masowe narzucanie pracodawcy urlopów w trakcie długich weekendów. Ma ona siłą rzeczy ograniczone zastosowanie do tych tylko rodziców, którzy akurat w tym okresie kończą któryś z wymienionych urlopów.
Zobacz także szkolenia w LEX:
Nowe urlopy rodzicielskie i inne zwolnienia od pracy>
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Wynagrodzenia, urlopy i czas pracy. Ochrona zatrudnienia i świadectwa pracy. Organizacje pracodawców, związki zawodowe i spory zbiorowe >>
Urlop na żądanie
Pracodawca jest obowiązany udzielić na wniosek pracownika do 4 dni urlopu w roku kalendarzowym w terminie wskazanym przez pracownika. Możliwość złożenia takiego – co do zasady wiążącego, ale nie bezwzględnie - wniosku o udzielenie urlopu w trakcie długiego weekendu, dotyczy oczywiście pracownika, który ma prawo do urlopu wypoczynkowego, a ponadto nie korzystał w tym roku jeszcze z 4 dni urlopu na żądanie.
Przykład: Pracownik (20 dni urlopu rocznie) został zatrudniony z początkiem kwietnia na okres 3 miesięcy, wcześniej (styczeń – marzec) pracował u innego pracodawcy. Ze świadectwa pracy wynika, że wykorzystał 3 dni urlopu na żądanie. Pracownik pracuje w systemie równoważnym, z reguły ma planowaną pracę po 12 godzin dziennie. W kwietniu wnioskował o urlop i wykorzystał 3 dni (36 godzin). Złożył wniosek o urlop na 2 maja (rozkładowo 12 godzin pracy), ale pracodawca odmówił. Złożył więc wniosek o urlop na żądanie na ten dzień.
Pracownik ma prawo do 5 dni (40 godzin) urlopu w wymiarze proporcjonalnym do okresu zatrudnienia (20 x 3/12). Z tego wymiaru wykorzystał już 36 godzin, a zatem pozostały mu 4 godziny urlopu. Ma co prawda prawo do jeszcze jednego dnia urlopu na żądanie, ale w ramach przysługującego mu wymiaru urlopu, który nie obejmuje pełnego dnia pracy wynikającego z grafiku. Urlop może być udzielony na niepełny dzień pracy wówczas, gdy przysługujący pracownikowi wymiar wypoczynku jest niższy niż planowana na dany dzień liczba godzin. Pracodawca może zatem udzielić urlopu tylko na 4 godziny z 12 przypadających do przepracowania w piątek, 2 maja, pozostały czas pracownik powinien przepracować.
Czytaj także pytanie w LEX: Czy w planie urlopów należy uwzględnić urlop na żądanie?>
Obowiązek udzielenia urlopu "na żądanie" nie jest bezwzględny. Pracodawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności, które powodują, że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecności pracownika w pracy (wyrok SN z 1 września 2012 r., sygn. akt III PK 17/12; podobnie w wyroku z 28 października 2009 r., sygn. akt II PK 123/09). Odmowa udzielenia urlopu na żądanie może być powiązana z koniecznością zapewnienia toku pracy, funkcjonowania danego podmiotu w okresie wzmożonych nieobecności.
Przykład: Z 5 osobowej obsady w ochronie obiektu X 2 maja:
- 1 osoba wykorzystuje urlop wypoczynkowy zaplanowany wcześniej,
- 2 osoby się rozchorowały,
- pozostałe 2 osoby składają wnioski o urlop na żądanie.
W tej sytuacji udzielenie urlopów na żądanie skutkuje brakiem możliwości wykonania usługi. W tym konkretnym przypadku należy uznać, że dobro zakładu pracy stanowi wartość wyższą niż możliwość domagania się udzielenia urlopu w oparciu o art. 167(2) k.p.
Zobacz procedurę w LEX: Żołyński Janusz, Udzielanie urlopu na żądanie>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
