Chodzi  m.in. o wadliwe decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydane na nieistniejące podmioty. Sprawy trafiają do sądów powszechnych, a te mogą jedynie zmienić zaskarżoną decyzję i orzec co do istoty sprawy. Nie mogą natomiast jej uchylić i przekazać do ponownego rozpoznania, jeśli decyzja dotyczy płatnika składek. Problem ten ma rozwiązać złożony 25 marca 2025 r. formalny wniosek legislacyjny w ramach obywatelskiej inicjatywy Sprawdzamy.com przez dr Katarzynę Kalatę, radczynię prawną i założycielkę Kancelarii Kalata, specjalizującą się w prawie pracy i ubezpieczeniach społecznych. Jej wniosek znalazł się w najnowszym, opublikowanym dziś pakiecie pomysłów deregulacyjnych Rafała Brzoski.

Czytaj więcej: Wadliwe decyzje ZUS obciążają sądy i generują koszty>>

Dlaczego zmiana k.p.c. jest konieczna?

Przedmiotem wniosku jest nowelizacja art. 477(14) par. 2(1) Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.), która ma umożliwić sądom powszechnym uchylanie każdej decyzji ZUS wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa – niezależnie od jej rodzaju oraz od tego, kto jest jej adresatem. 

Zgodnie bowiem z obecnym brzmieniem tego przepisu sąd może uchylić decyzję ZUS tylko wtedy, gdy została ona skierowana do ubezpieczonego, dotyczy jednej z trzech kategorii (nałożenia zobowiązania, ustalenia jego wymiaru, obniżenia świadczenia) i jednocześnie została wydana z rażącym naruszeniem przepisów postępowania. Oznacza to, że sąd nie może uchylić nawet oczywiście wadliwej decyzji, jeśli została skierowana np. do płatnika składek albo dotyczy innego, niż ściśle określonego w tym przepisie, rodzaju rozstrzygnięcia.

Taki stan prawny prowadzi do sytuacji, w których decyzje wydane z pominięciem podstawowych zasad postępowania - bez zawiadomienia stron o toczącym się postępowaniu, bez przeprowadzenia dowodów, z przekroczeniem terminów lub z naruszeniem przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego - nie podlegają kontroli sądowej tylko dlatego, że nie spełniają jednego z trzech warunków określonych w ustawie.

W praktyce to luka systemowa, która narusza prawo do sądu, zasadę równości stron i fundamenty państwa prawa. W wielu sprawach ZUS wydaje decyzje z naruszeniem prawa administracyjnego, ale sąd cywilny - związany wąskim brzmieniem art. 477(14) par.  2(1) k.p.c. - nie może tych decyzji uchylić, nawet jeśli są ewidentnie bezprawne.

Co istotne, w innych krajach Unii Europejskiej, m.in. w Niemczech i we Francji, decyzje organów rentowych podlegają pełnej kontroli sądów również pod względem legalności formalnej. W Polsce, w zależności od trybu postępowania (administracyjny lub cywilny), obywatel może mieć dostęp do innych instrumentów ochrony – co rodzi poważne nierówności.

Z aktualnego orzecznictwa wynika, że sąd mimo oczywistych uchybień nie uchyla decyzji ZUS, bo powołuje się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 r. (sygn. akt I UK 238/09), w którym wskazano, że  „w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostanie w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania”.

Proponowana zmiana  ma przywrócić podstawową równowagę w systemie: każda decyzja ZUS, niezależnie od treści i adresata, jeśli została wydana z rażącym naruszeniem prawa, powinna móc zostać uchylona przez sąd. To fundament państwa prawa, w którym nie ma miejsca na decyzje publiczne pozostające poza jakąkolwiek kontrolą.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.