Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmówił małoletniej Sandrze O. przyznania renty w drodze wyjątku po zmarłym ojcu. W ocenie organu Sandra O. ma prawo do renty rodzinnej z zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej, a tym samym nie może otrzymywać równocześnie świadczenia z FUS. Ponadto dochód przypadający na jedną osobę w rodzinie małoletniej przekracza kwotę najniższej emerytury, a zatem nie spełnia przesłanki braku niezbędnych środków utrzymania.
Czytaj pytanie w LEX: Kto jest uprawniony do renty rodzinnej?>
Maria P., przedstawicielka ustawowa Sandry O., złożyła skargę do sądu. Przedstawiła w niej skomplikowaną i tragiczną historię rodziny Sandry O.: śmierć matki, załamanie nerwowe ojca, jego depresję, próby samobójcze, postrzelenie oraz śmierć w wyniku zaczadzenia. Dodała, że ona sama uzyskuje miesięczne wynagrodzenie, które nie pokrywa kosztów utrzymania małoletniej. Ma również problemy ze zdrowiem. Zwracała również uwagę konieczność na wydatkowanie pieniędzy na wizyty małoletniej u lekarzy psychologów i psychiatrów.
Czytaj również: Orzekanie na trwałe w ZUS jest wyjątkiem i to się nie zmieni>>
Sąd pierwszej instancji bez wątpliwości – Kluczowe przesłanki nie zostały spełnione
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił jej odwołanie, podzielając stanowisko organu. Podkreślił, że przyznanie świadczenia w drodze wyjątku wymaga spełniania wszystkich przesłanek z art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. podlegania ubezpieczeniu, niespełnianiu warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności, braku możliwości podjęcia pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek oraz brak niezbędnych środków utrzymania. Biorąc pod uwagę, że świadczenie miało dotyczyć dziecka, w grę wchodziło spełnienie ostatniej z ww. przesłanek. W związku z tym sąd podkreślił, że w przepisie chodzi o zaspokojenie niezbędnych potrzeb utrzymania, a nie wszelkich potrzeb. Nawet zatem ewentualna trudna sytuacja materialna skarżącej i jej opiekunki prawnej nie stanowi samoistnej przesłanki przyznania świadczenia, bowiem nie ma ono charakteru socjalnego.
Zobacz także wzór w LEX: Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym i o sytuacji materialnej>
Wyjaśnienia sądu nie przekonały wnioskodawczyni, która podjęła próbę zmiany decyzji przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Wyjaśniła, że jej zdaniem pojęcie „niezbędnych środków utrzymania” musi być odnoszone do indywidualnej sytuacji danej osoby, bez odnoszenia go do określonej, przeciętnej kwoty. Porównanie dochodu na członka rodziny z wysokością najniższej emerytury może mieć w tym przypadku jedynie funkcje pomocniczą.
Czytaj artykuł w LEX: Babińska-Górecka Renata, Emerytury i renty przyznawane w drodze wyjątku>
Cena promocyjna: 62.1 zł
|Cena regularna: 69 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 49.68 zł
NSA doprecyzowuje zasady
Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił zatem uwagę, że ustawodawca w art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wskazał, że do przyznania świadczenia konieczne jest wykazanie dochodów na członka rodziny nieprzekraczających kwoty najniższego świadczenia w trybie zwykłym, ani nie określił żadnego innego kryterium kwotowego. Zauważył przy tym, że przy ustalaniu zakresu pojęciowego „niezbędnych środków utrzymania” sądy odwoływały się najczęściej do metody porównania dochodu na osobę w rodzinie z wysokością świadczeń określonych w przepisach jako minimalne. Nie jest to jednak jakaś wytyczna, której sądy muszą się kurczowo trzymać. Ocenę przesłanki „niezbędnych środków utrzymania” każdorazowo należy bowiem odnieść do okoliczności konkretnego przypadku, a więc do sytuacji, w jakiej znajduje się osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Automatyczne odnoszenie wysokości dochodu przypadającego na osobę w rodzinie skarżącej do wysokości świadczenia otrzymywanego w trybie zwykłym nie byłoby tutaj właściwe. Organ musi wziąć pod uwagę okoliczności, które mogą istotnie wpływać na wysokość dochodu na konkretną osobę w rodzinie np. kosztów leczenia lub dodatkowych kosztów utrzymania członka rodziny. Co ważne, błędne byłoby utożsamianie przesłanki braku „zapewnienia niezbędnych potrzeb” z zaspokojeniem „wszelkich potrzeb” wnioskodawcy. Oceny tej niezbędności należy dokonywać z uwzględnieniem potrzeb służących do zaspokojenia minimum egzystencji. Wszelkie koszty odnoszące się do "dodatkowych potrzeb" wnioskodawcy nie mogą być tutaj uwzględnione. Tutaj jako przykład niezbędnych kosztów utrzymania sąd podał koszty pożywienia, zapewnienia mieszkania, opału, leków, itp. Wszelkie inne zaliczył do wszelkich kosztów utrzymania.
Zobacz także wzór w LEX: Decyzja o przyznaniu renty rodzinnej>
Sprawdź również książkę: Prawo ubezpieczeń społecznych >>
Sprawiedliwość czy formalizm ZUS – dlaczego renta wyjątkowa to nie świadczenie socjalne
W tej sprawie organy prawidłowo ustaliły, że Sandra O., której dotyczyć miało przedmiotowe świadczenie nie spełnia przesłanki „braku niezbędnych środków utrzymania”. Przede wszystkim dysponuje środkami pozwalającymi na zapewnienie podstawowych potrzeb życiowych. Z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika, że łącznie jej gospodarstwo domowe dysponuje miesięcznie kwotą 9 tys. zł, rentą rodziną w wysokości 30 euro oraz świadczeniem 800+. Dochód przypadający na jedną osobę w rodzinie w kwocie 5 tys. zł nie pozwala więc na uznanie, że Sandra O. pozostaje bez niezbędnych środków utrzymania.
NSA dostrzegł fakt traumatycznych przeżyć małoletniej związanych z historią rodzinną. Jednak okoliczność ta nie mogła mieć wpływu na decyzję ZUS. Jeżeli jednak małoletnia musiała się leczyć psychiatrycznie, czy też korzystać z porad z psychologa, to te koszty powinny zostać udokumentowane. To po stronie skarżącej leżał bowiem ciężar przedstawienia dowodów świadczących o dodatkowych kosztach utrzymania związanych z jej stanem zdrowia, a takich dokumentów nie przedstawiono. Organ nie mógł się domyślać, że te koszty zostały poniesione i uwzględniać je do oceny spełnienia warunków przyznania świadczenia. W tym kontekście ważne jest też, że renta w drodze wyjątku nie jest świadczeniem socjalnym. Dlatego nawet trudną sytuacja materialna lub zdrowotna wnioskodawcy nie jest jedyną przesłanką, którą należy spełnić aby to świadczenie uzyskać.
Marginalnie sąd wskazał, że bez znaczenia dla decyzji organu były rzeczywiste potrzeby wnioskodawczyni i rzeczywiste koszty utrzymania. ZUS musi respektować bowiem zasadę równego traktowania wszystkich beneficjentów systemu ubezpieczeń społecznych, a nie opierać się na subiektywnych potrzebach wnioskodawców.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Kostrzewa Piotr, Prewencyjna działalność ZUS>
Wyrok NSA z 8 stycznia 2025 r., sygn. akt III OSK 2329/24
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
