Przewinienia dyscyplinarne dotyczą naruszenia pewnych reguł postępowania w danym środowisku i państwo przekazuje w tym zakresie określone uprawnienia właściwym organom funkcjonującym w tej grupie - pisze sędzia Izby Karnej i prezes Izby Odpowiedzialności Zawodowej SN Wiesław Kozielewicz w książce „Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy”, wydanej przez Wolters Kluwer.
Czytaj: Przemysław Radzik odwołany z funkcji zastępcy rzecznika dyscyplinarnego sędziów>>
Przemawia za tym przekonanie, że przedstawiciele danego środowiska lepiej znają jego specyfikę, a w konsekwencji mogą zastosować sankcje, które będą się charakteryzować większą skutecznością i efektywnością. - Ponadto, co jest oczywiste, odpowiedzialność dyscyplinarna nie wyłącza możliwości pociągnięcia konkretnej osoby za ten sam czyn do odpowiedzialności prawnej innego rodzaju, np. karnej, cywilnej czy administracyjnej. Odpowiedzialność dyscyplinarna stanowi swoistą dodatkową dolegliwość, niezależną od poniesienia ewentualnej odpowiedzialności karnej – podkreśla sędzia Wiesław Kozielewicz.
Wyróżnia się dwie kategorie przewinień służbowych, zwanych inaczej deliktami dyscyplinarnymi: oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa oraz uchybienie godności urzędu. Możliwe jest przy tym jednoczesne zakwalifikowanie tego samego czynu do obydwu kategorii. Ponadto, sędzia może odpowiadać dyscyplinarnie również za inne przewinienia służbowe, polegające głównie na naruszeniu przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych lub prawa pracy.
Pierwszy rodzaj deliktu to oczywista i rażąca obraza przepisów prawa. Musi on wynikać z naruszenia przez sędziego konkretnych regulacji. Odnosi się do sfery orzeczniczej działalności sędziego, a więc uchybień związanych bezpośrednio ze sposobem prowadzenia postępowań i błędów ściśle orzeczniczych. Dominuje przy tym pogląd, że naruszenie dotyczyć może przede wszystkim przepisów prawa procesowego (procedury), nie zaś prawa materialnego. Na przykład przedłużenie aresztu dla podejrzanego, mimo upływu terminu i nie wydanie stosowanego postanowienia.
Obraza przepisów prawa musi mieć ponadto charakter oczywisty i rażący. Pierwsza cecha jest spełniona, gdy popełniony błąd jest łatwy do stwierdzenia i bez głębszej analizy można zastosować właściwy przepis.
Z kolei obraza prawa jest rażąca, gdy jednocześnie naraża na szwank prawa i istotne interesy uczestników postępowania albo powoduje zagrożenie dla dobra wymiaru sprawiedliwości lub sądu.
Oczywista i rażąca obraza przepisów prawa może dotyczyć np. opóźnienia w wydaniu lub sporządzeniu uzasadnień, które powodują o przyznaniu odszkodowania dla stron.
Sądy rozpoznające sprawy sędziów
W sprawach dyscyplinarnych sędziów orzekają:
1) w pierwszej instancji:
- sądy dyscyplinarne przy sądach apelacyjnych w składzie trzech sędziów,
- Sąd Najwyższy w składzie dwóch sędziów orzekających w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej i jednego ławnika SN w sprawach przewinień dyscyplinarnych wyczerpujących znamiona umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego lub umyślnych przestępstw skarbowych, lub w sprawach, w których Sąd Najwyższy zwrócił się z wnioskiem o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej wraz z wytknięciem uchybienia, oraz sprawach, o których mowa w art. 107 par. 1 pkt 3;
A zatem sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne), w tym za:
- oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa;
- odmowę wykonywania wymiaru sprawiedliwości;
- działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości;
- działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego, skuteczność powołania sędziego, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej;
- działalność publiczną nie dającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
- uchybienie godności urzędu.
Sędzia odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli przez nie uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu sędziego.
Nie stanowi przewinienia dyscyplinarnego okoliczność, że orzeczenie sądowe wydane z udziałem danego sędziego obarczone jest błędem w zakresie wykładni i stosowania przepisów prawa krajowego lub prawa Unii Europejskiej lub w zakresie ustalenia stanu faktycznego lub oceny dowodów;
A także - wystąpienie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o rozpatrzenie pytania prejudycjalnego, a także - badanie spełniania wymogów niezawisłości i bezstronności.
Cena promocyjna: 75.6 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 60.48 zł
Sąd Najwyższy jako I i II instancja
W drugiej instancji rozstrzyga - Sąd Najwyższy w składzie dwóch sędziów orzekających w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej i jednego ławnika Sądu Najwyższego.
Do rozpoznawania spraw dyscyplinarnych sędziów właściwy miejscowo jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem. W sprawach o uchylenie immunitetu oraz w wypadku skazania sędziego za przestępstwo przez sąd karny, orzeka w pierwszej instancji Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego orzekającego w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej, a w drugiej instancji - Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów orzekających w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej.
W sprawach, w których właściwy jest Sąd Najwyższy, czynności prezesa sądu dyscyplinarnego wykonuje Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Odpowiedzialności Zawodowej.
Do rozpoznania spraw sędziów właściwy miejscowo jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem. Jeżeli jednak sprawa dotyczy sędziego sądu apelacyjnego albo sędziego sądu okręgowego, właściwy jest inny sąd dyscyplinarny wyznaczony, na wniosek rzecznika dyscyplinarnego, przez Sąd Najwyższy - Izbę Odpowiedzialności Zawodowej spośród sądów dyscyplinarnych właściwych dla obszarów apelacji sąsiadujących z obszarem apelacji, w którym znajduje się sąd, w którym pełni służbę sędzia objęty postępowaniem.
Sąd dyscyplinarny pierwszej instancji może orzekać na sesjach wyjazdowych w sądzie okręgowym, na obszarze właściwości którego obwiniony zajmuje stanowisko sędziego, chyba że sprzeciwia się temu dobro wymiaru sprawiedliwości.
Przekroczenie przez rzecznika kompetencji
Jak wskazuje prof. Piotr Kardas z Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, istnienie odrębnej odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów stanowi jedną z gwarancji niezawisłości.
- Ochronie niezawisłości służy autonomiczność postępowania dyscyplinarnego oraz sposób określenia podstaw tej odpowiedzialności, której granice wyznacza niezawisłość – twierdzi prof. Kardas. Precyzuje także kompetencje rzecznika, a tym samym zakres zgodnego z prawem działania rzecznika. Przekroczenie przez rzecznika kompetencji w tym zakresie oznacza zawsze naruszenie niezawisłości.
W świetle obowiązujących przepisów brak jest możliwości naruszenia przez rzecznika własnej niezawisłości, taka mu bowiem nie przysługuje. Rzecznik może natomiast dopuścić się zewnętrznego zamachu na cudzą, tj. przysługującą innemu sędziemu, niezawisłość.
Według prof. Kardasa, z bezprawnym w znaczeniu dyscyplinarnym zachowaniem rzecznika dyscyplinarnego mamy do czynienia w razie podejmowania ukierunkowanych na konkretnego sędziego działań wyjaśniających, dowodowych lub oskarżycielskich w sytuacji, w której w sposób oczywisty nie zachodzą podstawy do rozważania kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Przykład 1: Przewinieniem jest ściganie sędziego, który powołuje się na orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz zabezpieczenie TSUE z 14 lipca 2021 roku, w którym zawieszono przepisy ustawy kagańcowej wprowadzające kary dla sędziów za badanie statusu neo-sędziów
Analogicznie z bezprawnością dyscyplinarną rzecznika dyscyplinarnego mamy do czynienia wówczas, gdy zaktualizują się przesłanki nakazujące wszczęcie przez rzecznika stosownych czynności wyjaśniających, dowodowych lub oskarżycielskich wobec sędziego, zarazem rzecznik pozostawał będzie bierny, niedopełniając ciążących na nim z mocy ustawy powinności.
Przykład 2: Rzecznik dyscyplinarny sędziów sądów powszechnych popełnia delikt, gdy nie reaguje na akcję prowadzoną w internecie przez kilku sędziów, mającą dyskredytować innych sędziów, którzy krytykują urzędującego ministra sprawiedliwości.
Terminy pozwalające na ukaranie
Nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego po upływie pięciu lat od chwili popełnienia czynu. A w razie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przed upływem terminu, przedawnienie dyscyplinarne następuje z upływem ośmiu lat od chwili popełnienia deliktu.
W praktyce sprawy terminów wyglądają na bardziej zawiłe. Na przykład, sędzia skazany w wyroku karnym za fałszowanie faktur i przywłaszczenie mienia może być osądzony w postępowaniu dyscyplinarnym po 20 latach od popełnienia przestępstwa, mimo zatarcia skazania. Sędzia odpowiadał dyscyplinarnie nawet już wtedy, gdy odszedł ze służby i przestał być sędzią. Tak orzekł Sąd Najwyższy w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej 27 listopada 2024 r., sygn. akt II ZOW 11/24
Sprawdź również książkę: Kodeks karny. Kodeks postępowania karnego. Kodeks karny wykonawczy. Kodeks karny skarbowy. Kodeks wykroczeń. Kodeks postępowania w sprawach o wykrocze ebook >>
