KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ OGRANICZENIA RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA LATA 2018-2022
I. WPROWADZENIE
II. WYBRANE INFORMACJE O POLSKIM ROLNICTWIE
III. REALIZACJA KRAJOWEGO PLANU DZIAŁANIA W LATACH 2013-2016
IV. CELE I DZIAŁANIA NA RZECZ OGRANICZENIA RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA LATA 2018-2022
1. DZIAŁANIE I SZKOLENIA W ZAKRESIE ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
1.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
1.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
1.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
2. DZIAŁANIE 2. OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE ZBYWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
2.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
2.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
2.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
3. DZIAŁANIE 3. UPOWSZECHNIANIE W SPOŁECZEŃSTWIE WIEDZY O ŚRODKACH OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 1. PROMOWANIE DOBRYCH PRAKTYK BEZPIECZNEGO STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONNYCH ROŚLIN
ZADANIE 2. GROMADZENIE INFORMACJI O ZATRUCIACH LUDZI ŚRODKAMI OCHRONY ROŚLIN
3.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
3.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
3.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
4. DZIAŁANIE 4. ZAPEWNIENIE SPRAWNOŚCI TECHNICZNEJ SPRZĘTU PRZEZNACZONEGO DO STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
4.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
4.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
4.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
5. DZIAŁANIE 5. ZABIEGI AGROLOTNICZE
5.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
5.2 MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
5.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
6. DZIAŁANIE 6. OSTRZEGANIE OSÓB POSTRONNYCH O ZABIEGACH OCHRONY ROŚLIN
6.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
6.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
6.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
7. DZIAŁANIE 7. ŚRODKI OCHRONY ŚRODOWISKA WODNEGO I WODY PITNEJ
ZADANIE 1. PROWADZENIE MONITORINGU WÓD POWIERZCHNIOWYCH, PODZIEMNYCH I OSADÓW DENNYCH
PODZADANIE 1. WODY POWIERZCHNIOWE
PODZADANIE 2. WODY PODZIEMNE
PODZADANIE 3. OSADY DENNE
ZADANIE 2. PROWADZENIE MONITORINGU MODY PRZEZNACZONEJ DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI
ZADANIE 3. BADANIE WPŁYWU CHEMICZNEJ OCHRONY ROŚLIN NA STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH
ZADANIE 4. NADZÓR NAD ŚRODKAMI OCHRONY ROŚLINY ZAWIERAJĄCYMI SUBSTANCJE CZYNNE, KTÓRE POWINNY BYĆ OBJĘTE SZCZEGÓLNYM MONITORINGIEM
7.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
7.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
7.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
8. DZIAŁANIE 8. OGRANICZENIE STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA OBSZARACH SZCZEGÓLNIE WRAŻLIWYCH
8.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
8.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
8.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
9. DZIAŁANIE 9. WYELIMINOWANIE ZAGROŻEŃ NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH WYKONYWANIA ZABIEGÓW OCHRONY ROŚLIN
9.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
9.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
9.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
10. DZIAŁANIE 10. INTEGROWANA OCHRONA ROŚLIN
ZADANIE 1. UPOWSZECHNIANIE WIEDZY Z ZAKRESU INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 2. UTRZYMANIE PLATFORMY INTERNETOWEJ POŚWIĘCONEJ INTEGROWANEJ OCHRONIE ROŚLIN
ZADANIE 3. OPRACOWANIE, AKTUALIZACJA I UDOSTĘPNIANIE METODYK INTEGROWANEJ OCHRONY POSZCZEGÓLNYCH UPRAW
ZADANIE 4. PROWADZENIE SYSTEMY SYGNALIZACJI AGROFAGÓW
ZADANIE 5. UDOSTĘPNIANIE SYSTEMÓW WSPOMAGANIA PODEJMOWANIA DECYZJI W OCHRONIE ROŚLIN
ZADANIE 6. UDOSTĘPNIENIE PROGRAMÓW INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 7. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW OCENY PROWADZONEJ W RAMACH POREJESTROWEGO DOŚWIADCZALNICTWA ODMIANOWEGO
ZADANIE 8. UPOWSZECHNIANIE SYSTEMU INTEGROWANEJ PRODUKCJI ROŚLIN
ZADANIE 9. PROWADZENIE DORADZTWA W OCHRONIE ROŚLIN
ZADANIE 10. ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH PODCZAS WYKONYWANIA ZABIEGÓW OCHRONY
ROŚLIN
ZADANIE 11. MONITORING ODPORNOŚCI AGROFAGÓW NA ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN ORAZ OGRANICZANIE TEGO ZJAWISKA
10.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
10.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
10.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
11. DZIAŁANIE 11. ANALIZA RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 1. BADANIA STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 1. PROWADZENIE BADAŃ STATYSTYCZNYCH SPRZEDAŻY ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 2. PROWADZENIE BADAŃ STATYSTYCZNYCH ZUŻYCIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 3. PROWADZENIE BADAŃ DOTYCZĄCYCH INTEGROWANEJ OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 2. KONTROLE I MONITORINGI DOTYCZĄCE ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 1. KONTROLA ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ROŚLINNEGO NA OBECNOŚĆ POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 2. KONTROLA PASZ NA OBECNOŚĆ POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
PODZADANIE 3. KONTROLA ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO NA OBECNOŚĆ POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
ZADANIE 3. OPRACOWANIE WSKAŹNIKÓW ORAZ ANALIZA RYZYKA ZWIĄZANEGO ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
11.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
11.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
11.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
12. DZIAŁANIE 12. UTRZYMANIE EFEKTYWNEGO NADZORU NAD OBROTEM I STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
12.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
12.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
12.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
13. DZIAŁANIE 13. OPTYMALIZACJA OCHRONY UPRAW MAŁOOBSZAROWYCH I EKOLOGICZNYCH
13.1. SPOSÓB REALIZACJI DZIAŁANIA
13.2. MIERNIKI SŁUŻĄCE MONITOROWANIU
13.3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ
V. PODSUMOWANIE
VI. ZGODNOŚĆ KRAJOWEGO PLANU DZIAŁANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI DOTYCZĄCYMI ROLNICTWA
Wprowadzenie
W Polsce pierwszy krajowy plan działania został przyjęty w dniu 6 maja 2013 r. i ogłoszony w dniu 18 czerwca 2013 r. w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" (M.P. poz. 536).
Podstawę prawną do ogłoszenia krajowego planu działania stanowił przepis art. 47 ust. 5 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. z 2018 r. poz. 1310), a czas jego realizacji został zaplanowany na lata 2013-2017.
Stosownie do przepisu art. 47 ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, minister właściwy do spraw rolnictwa został zobowiązany do dokonania przeglądu krajowego planu działania w odstępach czasu nie dłuższych niż 5 lat.
Celem realizacji krajowego planu działania było upowszechnianie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin oraz zapobieganie zagrożeniom związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin. Przyjęto, że wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin, w szczególności przez promowanie niechemicznych metod ochrony roślin, pozwoli na zmniejszenie zależności produkcji roślinnej od chemicznych środków ochrony roślin, co w efekcie pozwoli ograniczyć ryzyko związane z ich stosowaniem.
Do oceny stopnia realizacji celów głównych krajowego planu działania zostały przyjęte mierniki o charakterze ogólnym, natomiast dla poszczególnych działań służących osiągnięciu tych celów mierniki o charakterze szczegółowym. Jako mierniki ogólne przyjęto:
Założone działania przyjęte na lata 2013-2017 były konsekwentnie realizowane, co znalazło odzwierciedlenie w wartościach mierników przyjętych do ewaluacji osiągania celów krajowego planu działania.
Według danych Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2014 r. od 71,8% do 95,3% użytkowników profesjonalnych środków ochrony roślin stosowało poszczególne wymogi integrowanej ochrony roślin, w 2015 r. - od 69,2% do 97,2%, natomiast w 2016 r. - od 67,3% do 95,7%.
W latach 2013-2016 Państwowa Inspekcja Sanitarna stwierdziła przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin (po uwzględnieniu niepewności wyniku) odpowiednio w 0,7%, 0,9%, 1,5% i 1,2% próbek krajowej żywności pochodzenia roślinnego.
Cele krajowego planu działania na lata 2013-2017 były zatem bliskie osiągnięcia. Wprawdzie wiatach 2015 i 2016 zaobserwowano nieznaczne przekroczenia zaplanowanej wartości wskaźnika (o 0,5% oraz 0,2%), jednak w latach 2013 i 2014 wartości wskaźnika były zdecydowanie niższe od zakładanych. Średnia wartość miernika w trakcie realizacji krajowego planu działania (1,075%) utrzymywała się więc na założonym poziomie. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że zgodnie z opublikowanym przez EFSA (European Food Safety Authority) raportem The 2015 European Union report on pesticide residues in food, EFSA Journal 2017;15(4):4791, w 2015 r. 1,6% żywności zawierało przekroczenia maksymalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin (po uwzględnieniu niepewności wyniku). Uzyskane w Polsce wartości miernika kształtują się zatem poniżej tej wartości.
Inspekcja Weterynaryjna w latach 2013 i 2014 w żadnej z przebadanych próbek pasz i żywności pochodzenia zwierzęcego nie stwierdziła przekroczeń najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin. W 2015 r. 4 próbki pasz nie spełniały wymagań prawa oraz w 1 próbce tkanki tłuszczowej konia i w 1 próbce tkanki tłuszczowej dzika wykryto niezgodne wyniki zawartości PCB. Niezgodny wynik zawartości PCB w 1 próbce tkanki tłuszczowej dzika wykryto także w 2016 r. Także w tym przypadku należy uznać cele krajowego planu działania na lata 2013-2017 za zrealizowane - tylko w jednym roku nastąpiło bowiem nieznaczne przekroczenie planowanej wartości miernika (o 0,16%), w pozostałych latach wartości te były znacznie niższe od zakładanych. Natomiast średnia wartość miernika (0,075%) kształtowała się znacznie poniżej założonej wartości.
Jak wynika z przedstawionych danych cele krajowego planu działania przyjętego na lata 2013-2017 zostały zrealizowane, a ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin zminimalizowane. Produkowana w Polsce żywność jest praktycznie wolna od przekroczeń najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin, a więc jest bezpieczna dla konsumenta. Producenci rolni dysponują także wiedzą o zasadach integrowanej ochrony roślin i stosują w praktyce rolnej poszczególne jej elementy.
Ograniczenie zagrożeń związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin zostało osiągnięte z jednej strony przez przyjęcie szczegółowych przepisów dotyczących zasad obrotu środkami ochrony roślin i stosowania tych środków, z drugiej zaś przez działania informacyjne i edukacyjne prowadzone wśród producentów rolnych i innych użytkowników środków ochrony roślin oraz wyposażenie ich w narzędzia umożliwiające wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin (metodyki integrowanej ochrony poszczególnych upraw, programy ochrony roślin, programy wspomagania decyzji w ochronie roślin, poradniki dobrych praktyk w ochronie roślin, system sygnalizacji agrofagów i doradztwo).
W szczególności należy wskazać w tym kontekście na:
W większości obszarów zidentyfikowane ryzyko udało się więc istotnie ograniczyć, a w niektórych całkowicie wyeliminować (jak w przypadku wykonywania zabiegów ochrony roślin sprzętem lotniczym).
Określone w niniejszym krajowym planie działania cele i działania zmierzające do dalszego zmniejszenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, stanowią w większości kontynuację działań realizowanych w latach 2013-2017. Są w nim uwzględnione także doświadczenia i rezultaty wynikające z realizacji krajowego planu działania przyjętego na lata 2013-2017 oraz wyniki z misji Komisji Europejskiej przeprowadzonej w Polsce w dniach 7-14 czerwca 2017 r. w celu oceny wdrażania środków na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów, w wyniku czego niektóre z dotychczas realizowanych działań zostały zmodyfikowane. Dodane zostały także nowe działania odpowiadające aktualnym potrzebom w zakresie ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin.
Zadania krajowego planu działania będą realizowane w oparciu o środki finansowe przyznane poszczególnym jednostkom administracji i instytucjom w ustawie budżetowej na dany rok, w ramach posiadanych zasobów finansowych poszczególnych instytucji i budżetów dysponentów części budżetowych.
Wybrane informacje o polskim rolnictwie
Według ewidencji geodezyjnej w 2015 r. użytki rolne i leśne zajmowały 90% powierzchni kraju. Użytki rolne stanowiły 59%, lasy i zadrzewienia - 31%, pozostałe grunty - 10%. Z areału użytków rolnych grunty orne stanowiły 73%, trwałe użytki zielone - 21%, sady - około 2%. W latach 2000-2015 areał użytków rolnych zmniejszył się, przy jednoczesnym wzroście powierzchni terenów leśnych. W 2015 r. powierzchnia użytków rolnych wynosiła 18,6 min ha i była mniejsza o 0,5 min ha niż w 2000 r., natomiast powierzchnia lasów i zadrzewień wzrosła w tym okresie o 0,6 min ha i wynosiła 9,7 min ha. Największe zmiany odnotowano w użytkach ekologicznych, których powierzchnia od 2004 r. wzrosła z 82,7 tys. ha do 535,2 tys. ha w 2016 r. Jednocześnie liczba ekologicznych producentów rolnych wzrosła w tym czasie z 3 705 do 22 435 podmiotów.
Od dekady występuje znaczny spadek odłogów i ugorów na gruntach ornych. W latach 2000-2015 powierzchnia gruntów ugorowanych zmniejszyła się z 1,3 min ha do ok. 0,1 min ha. (źródło: Główny Urząd Statystyczny, Ochrona środowiska 2016).
Jakość użytków rolnych w Polsce jest niska, niższa niż średnia w Unii Europejskiej. Duży udział gleb słabych i zakwaszonych zmniejsza rolniczą przydatność tych użytków. Udział gleb lekkich, charakteryzujących się wysoką piaszczystością jest w Polsce dwukrotnie większy niż średnia w Unii Europejskiej (w Polsce wynosi 60,8%, a w UE - 31,8%). Wskaźnik bonitacji gleb będący ilorazem hektarów przeliczeniowych do fizycznych użytków rolnych wynosi w Polsce 0,82. Niekorzystne warunki glebowe i nakładające się gorsze warunki klimatyczne znajdują odzwierciedlenie w niższej produktywności ziemi w porównaniu do średniej z Unii Europejskiej.
Rolnictwo polskie charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2016 r. w Polsce było 1 410,7 tys. gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą. W ogólnej liczbie gospodarstw rolnych ok. 74% stanowiły gospodarstwa małe o powierzchni 1-10 ha użytków rolnych, które użytkowały ok. 28% powierzchni użytków rolnych. Udział gospodarstw większych obszarowo, o powierzchni ponad 10 ha użytków rolnych wynosił ok. 24%. W tych gospodarstwach znajdowało się ok. 72% użytkowanych gruntów. Widoczne są stopniowe zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, przede wszystkim następuje redukcja liczby gospodarstw o powierzchni 1-2 ha użytków rolnych, przy jednoczesnym wzroście liczby gospodarstw większych obszarowo. Dzięki temu zwiększa się przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie, która w 2016 r. wynosiła 10,3 ha.
W ogólnej powierzchni użytków rolnych dominował udział powierzchni zasiewów i wynosił 73,2%, udział powierzchni łąk trwałych wynosił 18,6%, a pastwisk trwałych - 3,3%. Dane opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny wskazują, że powierzchnia zasiewów w 2016 r. wyniosła 10,6 min ha. Największą grupę upraw w powierzchni zasiewów stanowią zboża, zajmujące 70,6% ogólnej powierzchni zasiewów, a następnie uprawy roślin pastewnych - 10,4% i przemysłowych - 10,3%.
Na tle 109 badanych państw Polska w 2015 r. zajęła 28 miejsce w rankingu Światowego Indeksu Bezpieczeństwa Żywnościowego. Narzędzie to na bieżąco bada m.in. osiągalność cenową, dostęp do żywności oraz jej jakość i bezpieczeństwo. Za programy poprawy bezpieczeństwa żywności, dostęp rolników do finansowania, standardy żywienia i bezpieczeństwo żywności Polska otrzymała maksymalną ocenę 100 punktów na 100 punktów możliwych.
W 2014 r. całkowita wielkość sprzedaży pestycydów w Unii Europejskiej wyniosła blisko 400 000 ton. Najwięcej środków sprzedano w Hiszpanii (19,9%), Francji (19,0%), Włoszech (16,2%), Niemczech (11,6%) i Polsce (5,9%), co łącznie stanowiło 72,6% całkowitej sprzedaży pestycydów w Unii Europejskiej. Jednocześnie Polska zajmuje 12 miejsce w sprzedaży środków ochrony roślin w przeliczeniu na powierzchnię zużycia środków ochrony roślin na obszarach użytkowanych rolniczo (źródło: EUROSTAT - Statystyki rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa, edycja 2016).
Na tle wysoko rozwiniętych krajów Unii Europejskiej, w Polsce następuje stały wzrost wydajności i efektywności produkcji rolniczej, z uwzględnieniem jako priorytetu zrównoważonego rozwoju. Sprzyjają temu m.in. środki pochodzące z funduszy strukturalnych przeznaczane na instrumenty mające na celu wsparcie finansowe dotyczące poprawy konkurencyjności gospodarstw rolnych przez modernizację technicznej infrastruktury produkcyjnej, dostosowanie profilu, skali i jakości produkcji do potrzeb rynku, poprawę bezpieczeństwa żywności, poprawę warunków utrzymania zwierząt, ochrony środowiska lub bezpieczeństwa pracy. Ponadto dzięki wdrożeniu m.in. zasad cross-compliance wzrasta także poziom kultury rolnej.
Rozwój produkcji rolnej i gospodarki żywnościowej w Polsce począwszy od lat 50. XX wieku nieodłącznie jest związany ze stosowaniem środków ochrony roślin. Należy jednak podkreślić, że w dalszym ciągu ich wykorzystanie kształtuje się na niższym poziomie niż w innych państwach Unii Europejskiej o wysoko rozwiniętym rolnictwie. W związku z tym, w kolejnych latach należy spodziewać się utrzymania obecnego trendu dotyczącego wzrostu ilości sprzedaży środków ochrony roślin w przeliczeniu na chronioną powierzchnię wykorzystywaną rolniczo. Ważne jest jednak, aby ryzyko związane z ich wykorzystaniem było minimalne.
Cele wyznaczone w krajowym planie działania są ukierunkowane zatem na ograniczenie ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin oraz racjonalne i zrównoważone ich wykorzystywanie, czego nie należy utożsamiać z ilościową redukcją stosowania tych środków. Cele związane z ograniczaniem ryzyka wynikającego z ochrony upraw muszą być bowiem osiągnięte przy zachowaniu konkurencyjności polskiego rolnictwa.
Realizacja krajowego planu działania w latach 2013-2016
Krajowy plan działania dotyczył działań administracji i instytucji państwowych, mających zapewnić wsparcie przede wszystkim rolnikom w ograniczaniu zagrożeń wynikających z użycia środków ochrony roślin.
W ramach krajowego planu działania było prowadzonych 9 działań:
Szczegółowe sprawozdania z realizacji krajowego planu działania są corocznie publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Ze względu na systemy sprawozdawcze, przyjęte w jednostkach administracji zaangażowanych w realizację zadań, na dzień opracowywania niniejszego krajowego planu działania są dostępne dane sprawozdawcze za lata 2013-2016.
W ramach działania 1 krajowego planu działania były upowszechniane zasady integrowanej ochrony roślin, w tym w szczególności przez:
W ramach działania 2 został zmodyfikowany system obowiązkowych szkoleń dla osób stosujących środki ochrony roślin, dystrybutorów tych środków oraz doradców. W latach 2013-2016 przeprowadzono łącznie 14 942 szkolenia, które ukończyły 363 723 osoby.
W ramach działania 3 został zmodyfikowany system obowiązkowych badań sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin. Badaniami został objęty, obok opryskiwaczy polowych i sadowniczych, także sprzęt agrolotniczy, sprzęt przeznaczony do stosowania środków ochrony roślin w kolejnictwie, zaprawiarki do nasion, instalacje do stosowania środków ochrony roślin w szklarniach i tunelach foliowych, a także inny sprzęt przeznaczony do stosowania środków ochrony roślin, o pojemności zbiornika wynoszącej powyżej 30 I. Łącznie, wiatach 2013-2016 badaniom poddano 266 454 urządzenia do aplikacji środków ochrony roślin. Zewidencjonowano również 7 640 sztuk nowego sprzętu, niewymagającego jeszcze badania.
Celem działania 4 było zwiększenie wiedzy społeczeństwa o środkach ochrony roślin, w tym przez prowadzone kampanie informacyjne na temat bezpiecznego stosowania tych środków. Informacje w tym zakresie były prezentowane na konferencjach, a także publikowane w prasie.
Celem działania 5 było zapewnienie ochrony uprawom małoobszarowym - w latach 2013-2016 zostało wydanych 155 decyzji rozszerzających zakres zezwoleń dla środków ochrony roślin na zastosowania małoobszarowe, o które wnioskowały branżowe organizacje i grupy producentów, instytuty badawcze oraz producenci środków ochrony roślin.
Działanie 6 miało na celu zapewnienie efektywnego nadzoru nad obrotem środkami ochrony roślin i stosowaniem tych środków. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa co roku przeprowadzała około 6 tys. kontroli obrotu środkami ochrony roślin oraz ok. 23 tys. kontroli stosowania tych środków, w ramach których były wykonywane także badania ich pozostałości w płodach rolnych (około 2 800 próbek rocznie). W ramach zadania Instytut Ochrony Roślin -
Państwowy Instytut Badawczy opracował narzędzia matematyczno-statystyczne do prowadzenia analizy ryzyka przy planowaniu kontroli przez Inspekcję.
W ramach działania 7 - analiza ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, prowadzone były:
W ramach działania zostały opracowane także wskaźniki ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, w ramach programu wieloletniego realizowanego przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy. Wskaźniki te w kolejnych latach pozwolą na analizę zagrożeń związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin, stanowiąc podstawę do zarządzania ryzykiem i kształtowania polityki w odniesieniu do środków ochrony roślin. Ponadto, w ramach działania, został utworzony system zbierania informacji o zatruciach ludzi środkami ochrony roślin oraz o zatruciach pszczół tymi środkami.
Bezpieczne stosowanie środków ochrony roślin zależy w dużym stopniu od świadomości, wiedzy i umiejętności osób wykonujących zabiegi, dlatego tak ważna była realizacja działania 8 dotyczącego promowania dobrych praktyk bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin. W ramach działania zostały opracowane i udostępnione poradniki dobrej praktyki ochrony roślin, obejmujące takie zagadnienia jak bezpieczeństwo i higiena pracy podczas stosowania środków ochrony roślin, ochrona zapylaczy podczas stosowania środków ochrony roślin, zasady mieszania i łącznego stosowania agrochemikaliów, kalibracja opryskiwaczy rolniczych oraz kalibracja opryskiwaczy sadowniczych.
W celu jak najefektywniejszego wykorzystania dorobku naukowego krajowych instytutów badawczych we wdrażaniu zasad integrowanej ochrony roślin, zadania w tym zakresie zostały ujęte w realizowanych na potrzeby Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pięciu programach wieloletnich, w tym przede wszystkim w programie realizowanym przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy, co wpisuje się w realizację działania 9 dotyczącego wykorzystania badań naukowych na rzecz integrowanej ochrony roślin oraz ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin.
Cele i działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin na lata 2018-2022
Do monitorowania stopnia realizacji powyższych celów zostanie wykorzystany miernik wypracowany w ramach krajowego planu działania na lata 2013-2017, a mianowicie wskaźnik poziomu nieprawidłowości związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin, w trakcie realizacji krajowego planu działania wartość miernika nie powinna przekroczyć wartości 1,5.
Wskaźnik ten uwzględnia wyniki kontroli stosowania środków ochrony roślin przez producentów rolnych, przeprowadzanej przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Kontrole w gospodarstwach są wykonywane oddzielnie dla trzech grup uprawowych (uprawy rolne, warzywnicze i sadownicze) w łącznej liczbie około 20 000 kontroli na rok. Kontrole prowadzi się w siedmiu szczegółowych obszarach kontroli:
1 - Dokumentacja dotycząca stosowanych środków ochrony roślin.
2 - Użycie środka ochrony roślin niedopuszczonego do obrotu.
3 - Użycie środka ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania.
4 - Warunki bezpiecznego stosowania środka ochrony roślin.
5 - Warunki przechowywania środka ochrony roślin.
6 - Posiadanie aktualnego zaświadczenia potwierdzającego ukończenie szkolenia.
7 - Badania sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegów.
Wskaźnik oparto na liczbie wykrytych nieprawidłowości odniesionej do liczby kontroli przeprowadzonych w poszczególnych szczegółowych obszarach kontroli. Obszarom kontroli przypisano wagi, uwzględniając potencjalne zagrożenia dla ludzi i środowiska powodowane przez wykryte nieprawidłowości.
Przyjęto następującą postać wskaźnika:
gdzie:
j- indeks dotyczący szczegółowego obszaru kontroli (od 1 do 7),
Wj- waga uwzględniająca znaczenie dla bezpieczeństwa ludzi i środowiska nieprawidłowości wykrytych w poszczególnych obszarach kontroli (W-i = 0,05; W2 = 0,3; W3 = 0,2; W4 = 0,2; W5 = 0,1; W6 = 0,05; W7 = 0,1),
Nj- ogólna liczba nieprawidłowości wykrytych w obszarze kontroli "j",
Lkj- liczba kontroli przeprowadzonych w obszarze kontroli "j".
Cele krajowego planu działania zostaną osiągnięte przez realizację następujących działań.
Działanie 1. Szkolenia w zakresie środków ochrony roślin
Zgodnie z art. 41 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, wykonywanie zabiegów z zastosowaniem środków ochrony roślin przeznaczonych dla użytkowników profesjonalnych jest możliwe po ukończeniu specjalistycznego szkolenia. Tak więc, wszelkie zabiegi środkami ochrony roślin przeznaczonymi dla użytkowników profesjonalnych, w tym prowadzone na obszarach zieleni miejskiej, w kolejnictwie oraz w pomieszczeniach magazynowych, mogą być wykonywane jedynie przez osoby odpowiednio przeszkolone.
Specjalistyczne szkolenie muszą odbyć również osoby dokonujące sprzedaży środków ochrony roślin. Zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania środków ochrony roślin do obrotu powinien zapewnić, aby osoby takie ukończyły stosowne szkolenie oraz aby udzielały nabywcy środków ochrony roślin, na jego żądanie, informacji dotyczących stwarzanych przez nie zagrożeń oraz prawidłowego i bezpiecznego stosowania tych środków. Osoby te mają bowiem bezpośredni wpływ na zachowania użytkowników środków ochrony roślin, a przekazywana przez nich wiedza powinna efektywnie przyczyniać się do ograniczania zagrożeń powstających w trakcie transportu, przechowywania i stosowania środków ochrony roślin.
Ponadto, zgodnie z art. 42 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, obowiązkowymi szkoleniami zostali objęci również doradcy profesjonalnie zajmujący się udzielaniem wskazówek w zakresie ochrony roślin, w tym w ramach prowadzonej działalności marketingowej.
Szczegółowe wymagania dotyczące organizacji oraz programy szkoleń zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie szkoleń w zakresie środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 554). Programy szkoleń obejmują ogólne zasady integrowanej ochrony roślin oraz sposoby ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, w tym ryzyka dla środowiska wodnego. Duży nacisk w programach szkoleń został położony także na zagadnienia związane z ochroną organizmów pożytecznych, w tym zapylaczy. Szkolenia obejmują także aspekty właściwego przechowywania środków ochrony roślin oraz postępowania z opakowaniami po tych środkach. Odrębne programy zostały przy tym określone dla szkoleń podstawowych i uzupełniających dla osób, które ukończyły już szkolenia podstawowe. Szkolenia należy powtarzać co 5 lat. Tym samym zrealizowane zostały obowiązki dotyczące ustanowienia systemu szkoleń, jakie nałożyła na Polskę dyrektywa 2009/128/WE.
W ramach krajowego planu działania jest planowane dalsze doskonalenie i podnoszenie jakości szkoleń, w tym przez opracowanie jednolitych materiałów szkoleniowych.
Jednocześnie szczególny nacisk w ramach szkoleń będzie położony na zagadnienia dotyczące:
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 2. Ograniczanie ryzyka związanego ze zbywaniem środków ochrony roślin
Zgodnie z przepisami art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, podmioty zajmujące się wprowadzaniem do obrotu oraz konfekcjonowaniem środków ochrony roślin podlegają obowiązkowi uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej. Zapewnia to możliwość sprawowania przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa skutecznego nadzoru nad tymi podmiotami.
Jednocześnie, przepisy art. 31 ww. ustawy zabraniają:
Przepisy ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin nakładają także na dystrybutorów środków ochrony roślin opisany wcześniej obowiązek ukończenia odpowiedniego szkolenia (dla doradców) przez osoby, które dokonują zbycia środków ochrony roślin ostatecznemu nabywcy (wymóg ten nie dotyczy mikroprzedsiębiorców, dokonujących sprzedaży wyłącznie preparatów charakteryzujących się niskim ryzykiem, przeznaczonych dla użytkowników nieprofesjonalnych), a także udzielania nabywcom środków ochrony roślin informacji o stwarzanych przez nie zagrożeniach oraz sposobach ich unikania (art. 25 ww. ustawy). Osoby dokonujące zbycia środków ochrony roślin są bowiem często głównym źródłem wiedzy o tych środkach dla osób wykonujących zabiegi.
Przyjęte w Polsce ramy prawne zapewniają zatem pełne bezpieczeństwo obrotu środkami ochrony roślin. W tym zakresie cele dyrektywy 2009/128/WE zostały osiągnięte.
Działania mające na celu ograniczanie ryzyka związanego ze sprzedażą środków ochrony roślin realizowane w ramach krajowego planu działania będą się koncentrować na eliminowaniu przypadków sprzedaży tych środków osobom nieuprawnionym oraz dystrybucji środków podrobionych lub niedopuszczonych do stosowania. Zadanie to będzie realizowane przez działania szkoleniowe i edukacyjne wśród dystrybutorów, rolników i innych podmiotów stosujących środki ochrony roślin. Będą przeprowadzane także kontrole przestrzegania ww. wymagań.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 3. Upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środkach ochrony roślin
W ramach tego działania, które służy osiągnięciu celów określonych w art. 7 dyrektywy
2009/128/WE, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Centrum Doradztwa Rolniczego wraz z wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego jak również instytuty nadzorowane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi będą prowadzić działalność edukacyjną w zakresie środków ochrony roślin. Będzie ona obejmować w szczególności informacje o zagrożeniach wynikających ze stosowania środków ochrony roślin oraz metodach eliminacji tych zagrożeń. Informacje na ten temat będą prezentowane na konferencjach, a także publikowane w prasie i Internecie. Wśród użytkowników środków ochrony roślin będą dystrybuowane materiały informacyjne. Informacje dotyczące ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska zostaną udostępnione także na stronie internetowej poświęconej integrowanej ochronie roślin - Platforma Sygnalizacji Agrofagów.
Ponadto, w ramach działania będą realizowane następujące zadania szczegółowe:
Zadanie 1. Promowanie dobrych praktyk bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin
Bezpieczne stosowanie środków ochrony roślin zależy w dużym stopniu od świadomości, wiedzy i umiejętności osób wykonujących zabiegi. Dokonując właściwych wyborów oraz wykorzystując odpowiedni sprzęt i infrastrukturę techniczną, osoby wykonujące zabiegi środkami ochrony roślin minimalizują ryzyko związane z ich użyciem.
W ramach krajowego planu działania będą opracowane i aktualizowane poradniki dobrej praktyki ochrony roślin, obejmujące takie zagadnienia jak:
Wszystkie informacje i publikacje poświęcone dobrym praktykom będą zamieszczane na Platformie Sygnalizacji Agrofagów.
Zadanie 2. Gromadzenie informacji o zatruciach ludzi środkami ochrony roślin
Obowiązek prowadzenia systemu rejestracji zatruć środkami ochrony roślin wynika z art. 7 ust. 2 dyrektywy 2009/128/WE. Przepis ten stanowi, że "państwa członkowskie ustanawiają systemy gromadzenia informacji o przypadkach ostrych zatruć pestycydami oraz, w stosownych przypadkach, o przewlekłych objawach zatruć wśród osób, które mogą być narażone na regularny kontakt z pestycydami, takich jak operatorzy stosujący pestycydy, pracownicy rolni lub osoby mieszkające w pobliżu obszarów, na których są stosowane pestycydy". Implementując przepisy dyrektywy do prawodawstwa polskiego w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, postanowiono, że informacje o zatruciach ludzi środkami ochrony roślin gromadzi urząd obsługujący ministra właściwego do spraw rolnictwa.
W ramach zadania będzie kontynuowana współpraca Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie pozyskiwania danych o zatruciach ludzi środkami ochrony roślin z Kasą Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, Ministerstwem Zdrowia (Narodowym Funduszem Zdrowia), Państwową Inspekcją Pracy.
Celem zadania, poza pozyskaniem aktualnej wiedzy o przypadkach zatruć ludzi środkami ochrony roślin i okolicznościach, w jakich do nich doszło, jest także ocena przyjętych rozwiązań prawnych i organizacyjnych mających za zadanie przeciwdziałać takim incydentom.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 4. Zapewnienie sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin
W celu ograniczenia ryzyka związanego z używaniem niesprawnych opryskiwaczy do
wykonywania zabiegów ochrony roślin, a co za tym idzie zmniejszenia ryzyka nieprawidłowej aplikacji środków ochrony roślin, został utworzony system obligatoryjnych, okresowych badań sprawności technicznej opryskiwaczy.
Badania sprawności technicznej opryskiwaczy są wykonywane na podstawie ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin oraz przepisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie wymagań dotyczących sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin (Dz. U. z 2016 r. poz. 760) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 grudnia 2013 r. w sprawie potwierdzania sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin (Dz. U. z 2016 r. poz. 924).
Przepisy ww. ustawy nakładają na użytkowników profesjonalnych środków ochrony roślin obowiązek przeprowadzania zarówno okresowej kontroli stanu technicznego, jak i kalibracji sprzętu przeznaczonego do stosowania tych środków. Zgodnie z tymi przepisami badaniom sprawności technicznej powinny być poddawane: opryskiwacze ciągnikowe i samobieżne połowę lub sadownicze, sprzęt agrolotniczy oraz wykorzystywany w kolejnictwie, a także sprzęt niestandardowy, tj. zaprawiarki do nasion, instalacje przeznaczone do stosowania środków ochrony roślin w formie oprysku lub zamgławiania w szklarniach lub tunelach foliowych, samobieżny lub ciągnikowy sprzęt przeznaczony do stosowania środków ochrony roślin w formie granulatu oraz sprzęt przeznaczony do stosowania środków ochrony roślin w formie oprysku, inny niż opryskiwacze ręczne i plecakowe, którego pojemność zbiornika przekracza 30 litrów.
Mając na uwadze, że dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie) (Dz. Urz. UE L 157 z 09.06.2006, str. 24, z późn. zm.) określa wymagania techniczne, jakie powinny spełniać maszyny przeznaczone do stosowania środków ochrony roślin, wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku (nowe opryskiwacze), to wymienione wyżej przepisy określają wymagania odnoszące się jedynie do opryskiwaczy będących już w użytkowaniu. Ich celem jest sprawdzenie, czy w procesie eksploatacji stan techniczny opryskiwaczy nie uległ pogorszeniu w sposób stwarzający zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska.
Wskazane wyżej ramy prawne w pełni implementują postanowienia art. 8 dyrektywy 2009/128/WE, a także pozwalają na wyeliminowanie ryzyka wiążącego się ze stosowaniem środków ochrony roślin sprzętem niesprawnym technicznie.
W ramach działania jest planowane dalsze doskonalenie systemu kontroli technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin. Jest planowane opracowanie w tym celu wytycznych do badań i kontroli tego sprzętu zarówno dla ich użytkowników, jak i diagnostów.
Ponadto będą prowadzone działania informacyjno-edukacyjne oraz przeprowadzane kontrole, w celu zapewnienia poddawania regularnym badaniom sprawności technicznej sprzętu do stosowania środków ochrony roślin, wykorzystywanego przez użytkowników profesjonalnych.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 5. Zabiegi agrolotnicze
Powyższe przepisy w sposób precyzyjny określają zasady wykonywania zabiegów ochrony roślin z wykorzystaniem sprzętu agrolotniczego, w tym:
Zabiegi agrolotnicze w Polsce są wykonywane tylko i wyłącznie w lasach, które zajmują 29,4% terytorium kraju i rosną na obszarze 9,1 min ha. Zabiegi te są wykonywane głównie przeciwko brudnicy mniszce (Lymantria monacha), barczatce sosnówce (Dendrolimus pini), strzygoni choinówce (Panolis flammea), osnui gwiaździstej (Acantholyda posticalis), borecznikom sosnowym (Diptrion sp.), chrabąszczowatym (Melolontha sp.), zwójkowatym (Tortricidae) i miernikowcowatym (Geometridae).
Mając na uwadze, że przyjęte obecnie rozwiązania prawne i organizacyjne pozwoliły na wyeliminowanie zidentyfikowanych zagrożeń związanych z wykonywaniem zabiegów ochrony roślin przy użyciu sprzętu agrolotniczego, w ramach działania będą prowadzone kontrole przestrzegania tych przepisów.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 6. Ostrzeganie osób postronnych o zabiegach ochrony roślin
Na przypadkowy kontakt ze środkami ochrony roślin mogą być także narażone zwierzęta gospodarskie, w tym pszczoły miodne. W związku z powyższym zostały przyjęte rozwiązania prawne, przewidujące ostrzeganie osób postronnych o wykonywanych zabiegach ochrony roślin. Działanie to służy osiągnięciu celów określonych w art. 10 dyrektywy 2009/128/WE.
Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie zostały przyjęte w odniesieniu do zabiegów agrolotniczych - są one bowiem wykonywane na dużych obszarach leśnych, na ogół niekojarzonych przez osoby niezwiązane z ochroną lasu ze stosowaniem środków ochrony roślin. Rozwiązania te zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin.
W ramach realizacji działania planowane jest:
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 7. Środki ochrony środowiska wodnego i wody pitnej
W związku z powyższym, mając na uwadze, że działanie to służy osiągnięciu celów art. 11 dyrektywy 2009/128/WE, zostały przyjęte regulacje mające na celu ochronę środowiska wodnego przed ewentualnymi negatywnymi skutkami niewłaściwego wykonywania zabiegów z użyciem środków ochrony roślin. Zagadnienia te zostały uregulowane w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin oraz w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin i rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin. Przepisy te regulują warunki samego stosowania środków ochrony roślin (np. maksymalną prędkość wiatru, przy jakiej można wykonać zabieg, tak aby wyeliminować ryzyko zniesienia cieczy użytkowej, szerokość stref buforowych wokół zbiorników i cieków wodnych, a także powierzchni nieprzepuszczalnych, stwarzających ryzyko skażeń punktowych w przypadku spłukania środków ochrony roślin), jak również określają minimalne odległości od zbiorników i cieków wodnych, w jakich można wykonywać czynności, z którymi wiąże się największe ryzyko skażenia środowiska wodnego (jak przechowywanie środków ochrony roślin, napełnianie i mycie sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin).
Regulacje dotyczące ochrony środowiska wodnego zawierają także przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne (Dz. U. poz. 1566, z późn. zm.). Tym samym zostały wykonane zobowiązania regulacyjne wynikające z postanowień dyrektywy 2009/128/WE.
Niezależnie od powyższego, w ramach krajowego planu działania będą prowadzone działania edukacyjno-informacyjne dotyczące wskazanych wyżej regulacji prawnych (w powiązaniu z działaniami 1 i 3), jak i przeprowadzane kontrole w zakresie przestrzegania regulacji dotyczących ochrony środowiska wodnego.
Będą prowadzone także działania mające na celu bieżące monitorowanie stanu środowiska wodnego, w odniesieniu do zagrożeń stwarzanych przez środki ochrony roślin. Wyniki tego monitorowania będą stanowić podstawę dla oceny efektywności rozwiązań prawnych, a także działań edukacyjnych i kontrolnych, podejmowanych w celu ochrony środowiska wodnego.
W ramach działania będą prowadzone następujące zadania.
Zadanie 1. Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych, podziemnych i osadów dennych
Państwowy monitoring środowiska to system utworzony na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799, z późn. zm.). Zgodnie z art. 25 ust. 2 tej ustawy państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Gromadzone informacje służą wspomaganiu działań na rzecz ochrony środowiska przez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:
Państwowy monitoring środowiska, zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 1688, z późn. zm.) jest prowadzony przez Inspekcję Ochrony Środowiska.
W ramach tego systemu jest prowadzony monitoring wód powierzchniowych i podziemnych. Regulacje dotyczące badań monitoringowych są zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. poz. 1178). Szczegółowe regulacje dotyczące oceny stanu wód podziemnych są zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85), natomiast szczegółowe regulacje dotyczące oceny stanu wód powierzchniowych są zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. poz. 1187).
Monitoring jakości wód jest prowadzony z uwzględnieniem wymagań określonych w dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 327 z 22.12.2000, str. 1, z późn. zm. - Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 15, t. 5, str. 275), tzw. Ramowej Dyrektywie Wodnej oraz w przypadku wód podziemnych - w dyrektywie 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz. Urz. UE L 372 z 27.12.2006, str. 19, z późn. zm.).
Program monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych jest realizowany w ramach:
- zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych lub jego aktualizacji.
W ramach poszczególnych rodzajów monitoringu wód powierzchniowych są prowadzone badania wskaźników biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych wykonywane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska oraz wskaźników hydromorfologicznych prowadzone przez służbę hydrologiczno-meteorologiczną. W ramach monitoringu wód podziemnych jest określany stan chemiczny i ilościowy jednolitych części wód podziemnych.
Badania osadów dennych rzek i jezior są wykonywane w ramach monitoringu wód powierzchniowych. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska.
W ramach państwowego monitoringu środowiska są prowadzone badania substancji priorytetowych, wśród których są substancje lub grupy substancji, które występują bądź występowały w środkach ochrony roślin lub służą lub służyły do ich produkcji.
Podzadanie 1. Wody powierzchniowe
W ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego oraz monitoringu obszarów chronionych w jednolitych częściach wód rzek i jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych, Inspekcja Ochrony Środowiska będzie realizowała badania określone w programach państwowego monitoringu środowiska. Będą kontynuowane badania elementów biologicznych stanowiących podstawę oceny stanu ekologicznego - kluczowego elementu decydującego o stanie ekologicznym jednolitych części wód. W ramach monitoringu chemicznego będą prowadzone badania substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (substancje priorytetowe, w tym substancje wchodzące w skład środków ochrony roślin i służące do ich produkcji).
Podzadanie 2. Wody podziemne
W ramach krajowego monitoringu jakości wód podziemnych będą prowadzone badania zawartości związków organicznych, w tym pestycydów. W ramach prac analitycznych były dotychczas wykonywane oznaczenia związków z grupy pestycydów chloroorganicznych i pestycydów fosforoorganicznych oraz pestycydów triazynowych. W latach następnych jest przewidywana modyfikacja zakresu badanych pestycydów.
Podzadanie 3. Osady denne
Monitoring osadów dennych rzek i jezior będzie prowadzony w reprezentatywnych punktach pomiarowo-kontrolnych monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych. Monitoring osadów dennych będzie prowadzony zgodnie z założeniami dyrektywy 2000/60/WE i 2013/39/UE oraz nastawiony m.in. na analizę długoterminową trendów zmian stężeń substancji ulegających akumulacji w osadach.
Zadanie 2. Prowadzenie monitoringu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1261, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2018 r. poz. 1152).
Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane do zapewnienia m.in. należytej jakości dostarczanej wody oraz prowadzenia regularnej kontroli wewnętrznej w ramach zbiorowego zaopatrzenia w wodę. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. poz. 2294) wprowadza ponadto obowiązek zapewnienia wody odpowiedniej jakości przez prowadzenie wewnętrznej kontroli jakości wody przez podmioty dostarczające lub wykorzystujące wodę pochodzącą z indywidualnego ujęcia w ramach działalności gospodarczej lub w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego lub w podmiotach działających na rynku spożywczym, wykorzystujących wodę. Zasady prowadzenia monitoringu, który służy sprawowaniu bieżącego nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przez regularne badanie wody i dostarczanie informacji niezbędnych do jej oceny, są określone przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Badania jakości wody do spożycia wykonują laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości badań, zatwierdzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, stosownie do ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Badania jakości wody w zakresie m.in. pestycydów i sumy pestycydów są wykonywane w ramach prowadzenia programu monitoringu jakości wody, który obejmuje wyniki badań jakości wody uzyskane w ramach wewnętrznej kontroli jakości wody przeprowadzanej przez przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjne oraz podmioty dostarczające lub wykorzystujące wodę pochodzącą z indywidualnego ujęcia w ramach działalności gospodarczej lub w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego lub w podmiotach działających na rynku spożywczym, wykorzystujących wodę, jak również w ramach prowadzonego przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nadzoru nad jakością wody. Prowadzony monitoring służy przekazywaniu informacji niezbędnych do oceny zgodności z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w aspekcie zagrożeń zdrowotnych, jakie mogą powodować zanieczyszczenia pojawiające się w wodzie. Próbki do badań jakości wody są pobierane zgodnie z harmonogramem na dany rok z określoną częstotliwością. Minimalna częstotliwość pobierania próbek do badań jakości wody zależy od objętości dostarczanej lub produkowanej wody w danej strefie zaopatrzenia.
Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz podmioty zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi wykonują, zgodnie z załącznikiem nr 1 lit. B do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, badania pestycydów i sumy pestycydów w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi w zakresie, w jakim na danych obszarach ich występowanie jest wysoce prawdopodobne. Oznaczana jest obecność pestycydów, których występowania w wodzie można oczekiwać. Zakres prowadzenia badań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ustala właściwy państwowy powiatowy lub państwowy graniczny inspektor sanitarny po uwzględnieniu różnych czynników jak np. jakość i rodzaj ujmowanej wody, stosowane metody uzdatniania wody, materiały użyte do budowy sieci wodociągowej oraz zanieczyszczenia występujące w środowisku.
Zadanie 3. Badanie wpływu chemicznej ochrony roślin na stan wód powierzchniowych
Państwowy monitoring wód powierzchniowych, podziemnych i osadów dennych koncentruje się na zbieraniu danych o stanie jednolitych części wód powierzchniowych w celu wydawania wieloaspektowych i kompleksowych ocen między innymi na potrzeby wypełnienia celów planistycznych w gospodarowaniu wodami. Monitoring ten, ze względu na ograniczone spektrum badanych substancji wynikające z uwarunkowań prawnych, nie obejmuje badań stosowanych środków ochrony roślin.
Z tego powodu monitoring ten powinien być uzupełniany przez monitoring obejmujący jak największą liczbę substancji czynnych, występujących obecnie w środkach ochrony roślin.
W tym celu będzie prowadzony w ramach programów wieloletnich monitoring pozostałości środków ochrony roślin w wodach powierzchniowych przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy oraz Instytut Ogrodnictwa we współpracy z wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska na podstawie porozumień lub ustaleń pomiędzy ww. instytutami i wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska.
Zadanie 4. Nadzór nad środkami ochrony roślin zawierającymi substancje czynne, które powinny być objęte szczególnym monitoringiem
Zgodnie z art. 1 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 540/2011 z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 w odniesieniu do wykazu zatwierdzonych substancji czynnych (Dz. Urz. UE L 153 z 11.06.2011, str. 1, z późn. zm.) substancje czynne wymienione w załączniku do tego rozporządzenia zostają zatwierdzone do stosowania w środkach ochrony roślin. W załączniku do rozporządzenia zostały również przedstawione szczególne wymagania dotyczące danej substancji czynnej oraz informacje czy dana substancja czynna powinna zostać objęta szczególnym programem monitorowania w związku z większym ryzykiem związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin.
Na podstawie krajowego planu działania będzie prowadzony nadzór nad stosowaniem środków ochrony roślin zawierających substancje czynne, które powinny zostać objęte szczególnym programem monitorowania.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 8. Ograniczenie stosowania środków ochrony roślin na obszarach szczególnie wrażliwych
Stosownie do przepisów art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, jest zabronione stosowanie środków ochrony roślin, które zostały zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1, z późn. zm.), zaklasyfikowane jako stwarzające zagrożenie dla zdrowia człowieka, na terenach placów zabaw, żłobków, przedszkoli, szkół podstawowych, szpitali, stref ochronnych "A" wydzielonych na obszarach uzdrowisk lub obszarach ochrony uzdrowiskowej w rozumieniu przepisów o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz w gminach uzdrowiskowych. Odstępstwa od tej zasady mogą być stosowane jedynie w ściśle określonych przypadkach:
Decyzję w sprawie odstępstwa wydaje wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa.
Ponadto, zgodnie z art. 35 ust. 1 ww. ustawy, środki ochrony roślin należy stosować w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska, w tym przeciwdziałać zniesieniu środków ochrony roślin na obszary i obiekty niebędące celem zabiegu z zastosowaniem tych środków oraz planować stosowanie środków ochrony roślin z uwzględnieniem okresu, w którym ludzie będą przebywać na obszarze objętym zabiegiem.
Tym samym zostały przyjęte w Polsce wszystkie niezbędne środki prawne do ograniczenia stosowania środków ochrony roślin na obszarach szczególnie wrażliwych i wyeliminowania ryzyka z tym związanego w odniesieniu do szczególnie narażonych grup ludności.
W ramach działania będą realizowane działania edukacyjne oraz przeprowadzane kontrole w zakresie przestrzegania powyższych przepisów.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 9. Wyeliminowanie zagrożeń na poszczególnych etapach wykonywania zabiegów ochrony roślin
Ponieważ użytkownicy nieprofesjonalni środków ochrony roślin na ogół nie są w stanie spełnić wymogów dotyczących właściwego przechowywania środków ochrony roślin, mycia użytego sprzętu lub zagospodarowywania resztek po zabiegu (środki ochrony roślin są przechowywane i wykorzystywane przez amatorów m.in. w pomieszczeniach mieszkalnych), osoby takie nie powinny mieć swobodnego dostępu do środków szczególnie niebezpiecznych.
W związku z powyższym zostały przyjęte przepisy określające szczegółowo sposób wykonywania poszczególnych czynności związanych z ochroną roślin, w tym sposób:
Sposób postępowania, eliminujący ryzyko związane z wykonywaniem każdej z powyższych czynności został określony w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych (Dz. U. poz. 896, z późn. zm.), rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin, ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 150, z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin.
Zostały przyjęte także rozwiązania ograniczające dostęp użytkowników nieprofesjonalnych do preparatów stwarzających największe zagrożenie. Osoby takie na ogół nie mają bowiem szczegółowej wiedzy dotyczącej bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin, jak również wykorzystują te środki w miejscach, w których trudno jest zachować warunki bezpiecznego ich stosowania (w pomieszczeniach mieszkalnych, na balkonach i w ogrodach przydomowych).
Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin zostało zabronione stosowanie przez użytkowników nieprofesjonalnych, w formie oprysku lub fumigacji, a także wykorzystywanie do zaprawiania nasion, środków ochrony roślin zaklasyfikowanych, zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, do co najmniej jednej z poniższych klas i kategorii zagrożenia:
Wyeliminowanie zagrożeń na poszczególnych etapach wykonywania zabiegów ochrony roślin to także dbałość, aby środki ochrony były stosowane w sposób niestwarzający zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska (promowanie dobrych praktyk dotyczyć musi nie tylko wykonywania oprysków, ale i innych metod stosowania środków ochrony roślin, jak np. zaprawianie nasion), a także przeciwdziałanie zniesieniu środków ochrony roślin na obszary i obiekty niebędące celem zabiegu. Szczególną uwagę należy zwrócić przy tym na ochronę owadów zapylających.
W ramach działania będą realizowane zadania edukacyjne oraz przeprowadzane kontrole w zakresie przestrzegania powyższych przepisów.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 10. Integrowana ochrona roślin
Wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin, której głównym założeniem jest racjonalne stosowanie środków ochrony roślin, na podstawie faktycznej potrzeby wykonania zabiegu, z uwzględnieniem w pierwszej kolejności metod niechemicznych, w najbardziej efektywny sposób ogranicza zagrożenia związane ze stosowaniem środków ochrony roślin.
Zadanie to stanowi kontynuację działań realizowanych w ramach krajowego planu działania na lata 2013-2017, dzięki którym upowszechniono głównie wśród użytkowników profesjonalnych środków ochrony roślin zasady integrowanej ochrony roślin, ograniczając tym samym zagrożenia związane z wykorzystywaniem tych środków.
Promowanie zasad integrowanej ochrony roślin będzie realizowane w ramach następujących zadań szczegółowych.
Zadanie 1. Upowszechnianie wiedzy z zakresu integrowanej ochrony roślin
Zadaniem priorytetowym krajowego planu działania będzie dalsze upowszechnianie wiedzy na temat integrowanej ochrony roślin.
Zadanie to będzie realizowane przez:
Podstawowym sposobem promowania idei integrowanej ochrony roślin, a tym samym podnoszenia wiedzy o zrównoważonych metodach ochrony upraw, będzie właściwa edukacja producentów rolnych oraz doradców, a także dostarczenie im niezbędnych narzędzi do stosowania zasad integrowanej ochrony roślin. Rozwój elektronicznej formy przekazu informacji będzie stanowić płaszczyznę i narzędzie wymiany doświadczeń oraz transferu wiedzy pomiędzy nauką a praktyką przy wdrażaniu integrowanej ochrony roślin.
Zadanie 2. Utrzymanie platformy internetowej poświęconej integrowanej ochronie roślin
Utworzona w ramach krajowego planu działania realizowanego w latach 2013-2017 Platforma Sygnalizacji Agrofagów (www.agrofagi.com.pl) stanowi płaszczyznę i narzędzie wymiany doświadczeń oraz transferu wiedzy pomiędzy nauką a praktyką przy realizacji wymagań integrowanej ochrony roślin. Platforma ta jest prowadzona przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy w ścisłej współpracy z Instytutem Ogrodnictwa oraz Instytutem Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowym Instytutem Badawczym w Puławach.
Biorąc pod uwagę możliwość dostępu do Internetu w Polsce, a w szczególności jego rozwój na obszarach wiejskich, platforma umożliwia mieszkańcom tych obszarów dostęp do nowoczesnych technologii. Za pośrednictwem platformy internetowej poświęconej integrowanej ochronie roślin jest możliwe także informowanie ogółu społeczeństwa o środkach ochrony roślin i zasadach ich stosowania. Na stronie internetowej będą udostępniane informacje dotyczące sygnalizacji agrofagów, systemy wspomagania podejmowania decyzji w ochronie roślin, informacje na temat zwalczania agrofagów, a także metodyki integrowanej ochrony roślin, programy ochrony roślin oraz poradniki.
W ramach działania jest planowana dalsza rozbudowa i modernizacja Platformy Sygnalizacji Agrofagów w celu dostosowania jej do bieżących potrzeb użytkowników, obejmująca w szczególności:
Informacje na platformie zostaną poszerzone o znaczenie racjonalnego nawożenia w integrowanej ochronie roślin. Zostaną zamieszczone materiały z zakresu doradztwa nawozowego opartego na podstawie badań gleby i materiału roślinnego, które są wykonywane przez stacje chemiczno-rolnicze.
Ponadto będzie rozwijana współpraca z innymi jednostkami w zakresie sygnalizacji agrofagów w celu pozyskiwania jak największej liczby danych (w szczególności z wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego, Centralnym Ośrodkiem Badania Odmian Roślin Uprawnych oraz jednostkami naukowo-badawczymi).
Zadanie 3. Opracowanie, aktualizacja i udostępnienie metodyk integrowanej ochrony poszczególnych upraw
Jednym z działań pozalegislacyjnych, służących wdrożeniu ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin, będzie aktualizacja oraz udostępnienie użytkownikom profesjonalnym środków ochrony roślin metodyk integrowanej ochrony roślin. Metodyki zawierają zalecenia dotyczące metod ochrony roślin dla poszczególnych upraw, obejmujące metody agrotechniczne, biologiczne i chemiczne, ze szczególnym uwzględnieniem wspomagania naturalnych procesów samoregulacji zachodzących w agrocenozach. Jednym z elementów wykorzystywanych w integrowanej ochronie roślin jest stosowanie prawidłowego płodozmianu. Istotna jest też uprawa odmian odpornych i tolerancyjnych oraz wprowadzanie do praktyki rolniczej alternatywnych form uprawy, takich jak siew mieszanek odmian i gatunków, pozwalających na lepsze wykorzystanie zasobów środowiska rolniczego, bez zakłócania jego równowagi biologicznej.
Metodyki integrowanej ochrony roślin zawierają wskazówki dotyczące doboru i stosowania środków ochrony roślin w taki sposób, aby minimalizować ryzyko powstawania zagrożeń dla zdrowia ludzi oraz dla środowiska naturalnego, w tym środowiska wodnego i owadów zapylających. Metodyki mają charakter dobrowolnych wytycznych.
W ramach zadania będą aktualizowane dotychczas wykonane metodyki (w celu uwzględnienia postępu technologicznego w ochronie roślin, wyników nowych badań naukowych, identyfikowanych zagrożeń), jak i będą opracowywane metodyki dla nowych gatunków. Opracowywane i aktualizowane metodyki będą udostępniane za pośrednictwem Platformy Sygnalizacji Agrofagów.
Zadanie 4. Prowadzenie systemu sygnalizacji agrofagów
Jednym z istotnych elementów integrowanej ochrony roślin jest ograniczenie wykonywania chemicznych zabiegów ochrony roślin do przypadków, gdy jest to uzasadnione występowaniem organizmów szkodliwych w natężeniu stwarzającym zagrożenie dla upraw oraz wybór optymalnego terminu wykonania zabiegu ochrony roślin. Pozwala to, przez podniesienie efektywności zabiegów ochrony roślin, na ograniczenie ilości stosowanych środków ochrony roślin czy też dobór najbardziej skutecznych preparatów.
Planuje się, aby zadania w tym zakresie były wykonywane przez instytuty badawcze, jednostki doradcze - zarówno jednostki doradztwa rolniczego, jak i jednostki komercyjne oraz organizacje działające w obszarze rolnictwa lub grupy producentów.
Realizacji zadania będzie służyć głównie Platforma Sygnalizacji Agrofagów, na której będą zamieszczane komunikaty i zalecenia dotyczące wykonania zabiegów w związku z wystąpieniem zagrożenia powodowanego przez organizmy szkodliwe.
Ponadto, w ramach zadania będą opracowywane oraz udostępniane producentom i doradcom poradniki sygnalizatora dla kolejnych upraw, zawierające praktyczne wytyczne dotyczące identyfikacji i sygnalizacji poszczególnych agrofagów. Poradniki te, udostępniane na Platformie Sygnalizacji Agrofagów, będą miały formę pełnych kompendiów dla poszczególnych upraw, jak i syntetycznych kart informacyjnych dla poszczególnych agrofagów.
Zadanie 5. Udostępnienie systemów wspomagania podejmowania decyzji w ochronie roślin
Istotnym elementem monitorowania występowania organizmów szkodliwych i sygnalizacji ich występowania jest wykorzystanie zaawansowanych systemów wspomagania decyzji w ochronie roślin. Systemy takie umożliwiają ograniczenie liczby zabiegów przy jednoczesnym zabezpieczeniu skutecznej ochrony roślin uprawnych, co przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa konsumentów płodów rolnych oraz środowiska naturalnego, a także ograniczenia kosztów produkcji.
Wsparciem dla wdrożenia zasad integrowanej ochrony roślin poza systemem sygnalizacji agrofagów jest zatem udostępnienie wybranych systemów wspomagania podejmowania decyzji w ochronie roślin użytkownikom profesjonalnym środków ochrony roślin.
W ramach programów wieloletnich realizowanych przez instytuty nadzorowane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi będą opracowywane i testowane nowe systemy oraz aktualizowane systemy już dostępne. Wszystkie będą udostępniane na Platformie Sygnalizacji Agrofagów.
Zadanie 6. Udostępnienie programów integrowanej ochrony roślin
Narzędziem niezbędnym dla prawidłowego planowania i wykonywania zabiegów ochrony roślin są programy integrowanej ochrony opracowywane dla poszczególnych upraw. Programy te są także uzupełnieniem wiedzy przekazywanej za pośrednictwem metodyk integrowanej ochrony roślin, ponieważ zawierają informacje o aktualnie dostępnych środkach ochrony roślin.
Programy ochrony roślin, aby pomagały we wdrażaniu zasad integrowanej ochrony roślin, obok informacji o chemicznych metodach ochrony roślin, muszą zawierać wytyczne dotyczące działań prewencyjnych i zapobiegających wystąpieniu agrofagów oraz informacje o niechemicznych metodach ich zwalczania. Programy wskazują także preparaty zawierające substancje czynne niskiego ryzyka,
preparaty biologiczne oraz substancje podstawowe, którym należy przyznać pierwszeństwo przed zastosowaniem chemicznych środków ochrony roślin.
Programy ochrony roślin będą uwzględniać także specyficzne wymagania systemów jakości żywności, nakierowanych na ograniczanie zagrożeń dla środowiska naturalnego oraz dla zdrowia ludzi, czyli rolnictwa ekologicznego oraz integrowanej produkcji roślin.
Programy ochrony roślin będą także wskazywać, jakie zagrożenia mogą wiązać się ze stosowaniem poszczególnych preparatów i zawierać zalecenia, w jaki sposób zagrożenia te można eliminować. W szczególności dotyczy to ochrony wód, fauny pożytecznej i owadów zapylających. Będą zawierać także inne niezbędne informacje dla prawidłowego planowania zabiegów ochrony roślin, jak np. wskazówki dotyczące łącznego stosowania agrochemikaliów czy zapobiegania powstawaniu odporności u organizmów szkodliwych czy też minimalizowania obecności pozostałości substancji czynnych.
W ramach krajowego planu działania będą opracowywane oraz regularnie aktualizowane programy ochrony dla poszczególnych upraw, spełniające powyższe warunki. Programy te będą upowszechniane za pośrednictwem Platformy Sygnalizacji Agrofagów.
Zadanie 7. Upowszechnianie wyników oceny prowadzonej w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego
Wykorzystywanie odmian roślin uprawnych wykazujących odporność lub tolerancję na organizmy szkodliwe jest jednym z czynników sprzyjających ograniczeniu stosowania środków ochrony roślin.
Zadanie będzie realizowane przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, z wykorzystaniem oceny odporności odmian roślin uprawnych na agrofagi w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego, na podstawie którego będą tworzone listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw. Listy te stanowią jeden z elementów udostępnianych na Platformie Sygnalizacji Agrofagów w ramach doradztwa rolniczego.
Zadanie 8. Upowszechnianie systemu integrowanej produkcji roślin
Integrowana produkcja roślin jest krajowym systemem jakości żywności, wykorzystującym w sposób zrównoważony postęp techniczny i biologiczny w uprawie, ochronie roślin i nawożeniu, której zasadniczym celem jest dbałość o zdrowie ludzi i o środowisko. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, nadzór nad gospodarstwami uczestniczącymi w systemie i wydawanie certyfikatów poświadczających jej stosowanie należą do podmiotów certyfikujących, upoważnianych przez wojewódzkich inspektorów ochrony roślin i nasiennictwa.
Uczestnictwo w systemie pozwala na uzyskanie wysokiej jakości płodów rolnych, które można wprowadzać do obrotu ze znakiem integrowanej produkcji roślin.
W ramach zadania będą prowadzone działania informacyjne i upowszechniające ten system. Będzie rozszerzany zakres upraw, których producenci będą mogli uczestniczyć w systemie (przez opracowywanie nowych metodyk integrowanej produkcji roślin). Doskonalone będą także metody kontroli w ramach systemu dla zapewnienie jego wiarygodności, tak na rynku krajowym, jak i rynkach państw, do których będą eksportowane polskie płody rolne.
Zadanie 9. Prowadzenie doradztwa w ochronie roślin
Zadaniem Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie i wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego jest prowadzenie doradztwa w zakresie rolnictwa. Wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego w ramach zadań z zakresu doradztwa rolniczego prowadzą szkolenia dla rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich, w szczególności w zakresie stosowania nowoczesnych metod agrotechnicznych i rolnictwa ekologicznego. Ponadto wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego prowadzą działalność informacyjną wspierającą rozwój produkcji rolniczej, działalność w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich oraz upowszechniają metody produkcji rolniczej. Zadania te obejmują także upowszechnianie wiedzy i przekazywanie użytkownikom środków ochrony roślin najnowszych informacji związanych z ochroną roślin. Właściwy sposób postępowania producentów rolnych stosujących środki ochrony roślin w największym stopniu ogranicza ryzyko związane z ich użyciem. Dlatego jest konieczne wykorzystanie profesjonalnego i niezależnego doradztwa w tym zakresie.
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego współpracują z instytucjami administracji rządowej i samorządowej działającymi m.in. na rzecz ochrony roślin, w szczególności z instytutami badawczymi, uczelniami rolniczymi, Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz izbami rolniczymi, branżowymi organizacjami rolników i innymi podmiotami gospodarczymi dostarczającymi środki do produkcji rolnej.
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie wraz z wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego są podstawowymi jednostkami, które zajmują się kształceniem ustawicznym rolników i mieszkańców obszarów wiejskich. Doskonalenie kadry doradczej z ośrodków wojewódzkich jest realizowane przez system specjalistycznych szkoleń oraz organizowanie seminariów, konferencji i pokazów najlepszych praktyk rolniczych, stanowiąc ważny element gwarancji świadczenia wysokiej jakości usług doradczych.
Zadanie 10. Zapewnienie bezpieczeństwa owadów zapylających podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin
Jednym z podstawowych celów integrowanej ochrony roślin jest ograniczenie wpływu zabiegów ochrony roślin na organizmy niebędące celem ich działania, w szczególności zaś na faunę pożyteczną, w tym na owady zapylające.
Owady zapylające, a przede wszystkim pszczoły miodne, spełniają niezwykle istotną rolę w rolnictwie, a także w naturalnych ekosystemach. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO, spośród 100 głównych gatunków roślin uprawnych, stanowiących 90% produkowanej na świecie żywności, aż 71 jest zapylanych przez pszczoły. Owady te pełnią szczególnie istotną rolę w produkcji owoców (jabłek, wiśni), warzyw (ogórków, dyni, cukinii) oraz roślin przemysłowych (rzepaku).
Jednocześnie środki ochrony roślin są wskazywane jako jedna z przyczyn upadków owadów zapylających obok chorób wirusowych, pasożytniczych oraz zmian środowiskowych.
Środki ochrony roślin przy niewłaściwym ich stosowaniu mogą bowiem powodować ostre zatrucia pszczół, powodując ich nagłe upadki, oraz zatrucia chroniczne, osłabiające organizm owadów i zwiększające narażenie ich na inne czynniki szkodliwe.
W związku z powyższym, przyjęto rozwiązania mające na celu ograniczenie ryzyka, jakie dla owadów zapylających mogą stwarzać środki ochrony roślin. Zagadnienia ochrony zapylaczy są jednym z wymagań integrowanej ochrony roślin, określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz. U. poz. 505), a także obligatoryjnych szkoleń dla osób stosujących środki ochrony roślin, których programy określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie szkoleń w zakresie środków ochrony roślin. Przepisy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin określają także minimalne odległości od pasiek, w jakich można stosować te środki.
W ramach zadania będą prowadzone działania na rzecz ograniczenia liczby przypadków zatruć pszczół środkami ochrony roślin, w tym:
Ponadto, aby prawidłowo oceniać ryzyko stwarzane przez środki ochrony roślin dla pszczół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin, ustanowiono, że urząd obsługujący ministra właściwego do spraw rolnictwa gromadzi informacje o zatruciach pszczół środkami ochrony roślin.
System zbierania informacji o zatruciach pszczół pozwala na pełne poznanie skali tego zjawiska oraz, w razie konieczności, podjęcie dodatkowych działań zmierzających do jego ograniczenia.
W ramach krajowego planu działania będą kontynuowane dotychczasowe działania mające na celu określenie skali zagrożeń stwarzanych dla pszczół przez środki ochrony roślin.
Zadanie 11. Monitoring odporności agrofagów na środki ochrony roślin oraz ograniczanie tego zjawiska
Podstawową zasadą integrowanej ochrony roślin jest ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum. Zjawisko odporności agrofagów na środki ochrony roślin to obecnie bardzo często występująca przyczyna nieskuteczności zabiegu chemicznego. Zjawisko to wymusza intensyfikację zabiegów chemicznych, co jest sprzeczne z założeniami integrowanej ochrony roślin. W rezultacie do środowiska przyrodniczego dostaje się znacznie więcej substancji chemicznych. Również straty ekonomiczne w rolnictwie powstałe na skutek uodparniania się agrofagów są często bardzo duże (spadek plonowania roślin, wyższe koszty związane z częstszym wykonywaniem zabiegów chemicznych).
Odporność agrofagów jest zjawiskiem dynamicznym, które stale ulega różnym zmianom i w związku z tym wymaga stałego monitorowania. Obecnie zjawisko to występuje w Polsce powszechnie i dotyczy środków ochrony roślin z grupy insektycydów, fungicydów, herbicydów oraz z innych grup środków chemicznych i biologicznych. Jako przykłady gatunków agrofagów o szczególnym znaczeniu z gospodarczego punktu widzenia, których odporność na środki chemiczne powoduje znaczne straty w rolnictwie, mogą posłużyć: słodyszek rzepakowy, chowacz podobnik, mszyca brzoskwiniowa w rzepaku, chwościk buraka czy miotła zbożowa.
Na podstawie zmian w poziomach wrażliwości ważnych gospodarczo gatunków agrofagów, będą opracowywane i wdrażane do praktyki rolniczej odpowiednie strategie przeciwdziałające odporności. Strategie te mogą być również opracowane i rozpatrywane pod kątem utrzymania skuteczności substancji czynnych szczególnie istotnych dla rolnictwa. Dodatkowo będą tworzone i przekazywane do praktyki rolniczej bieżące, innowacyjne zalecenia i informacje na temat poziomu wrażliwości agrofagów, co pozwoli producentom roślin na skuteczniejszą ochronę upraw rolnych i ochronę środowiska.
Realizacja zadania przyczyni się nie tylko do rozwiązywania bieżących problemów związanych z odpornością agrofagów i skutecznością środków ochrony roślin. Pozwoli na utrzymanie stałej kontroli zjawiska, szybką reakcję na pojawiające się problemy (często w trakcie okresu, w którym środek jest dopuszczony do obrotu, ale pojawia się i narasta odporność), zwiększenie ilości skutecznych środków ochrony roślin.
Badane będą również mechanizmy odporności, dzięki czemu, w wielu przypadkach, będzie możliwe opracowanie metod, które umożliwią powrót populacji odpornej do wystarczającego poziomu wrażliwości na daną substancję czynną (np. przez zastosowanie odpowiednich synergetyków blokujących mechanizmy odporności).
W ramach zadania:
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Planuje się nawiązanie w tym zakresie współpracy z wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego, samorządem rolniczym, jednostkami samorządu terytorialnego, szkołami i uczelniami rolniczymi, a także organizacjami działającymi w obszarze rolnictwa.
Działanie 11. Analiza ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin
W związku z powyższym, w ramach krajowego planu działania będą przeprowadzane kontrole i prowadzony monitoring oraz badania statystyczne, których celem będzie uzyskanie informacji o wpływie środków ochrony roślin na środowisko. Na podstawie uzyskanych danych będą obliczane wskaźniki ryzyka pestycydowego.
W tym celu będą realizowane następujące zadania szczegółowe.
Zadanie 1. Badania statystyczne dotyczące środków ochrony roślin
Na potrzeby realizacji krajowego planu działania będą wykorzystywane dane pochodzące z badań statystycznych prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny na podstawie przepisów wydanych na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 997, z późn. zm.) oraz dane pochodzące z badań ankietowych prowadzonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W ramach zadania będą wykonywane następujące podzadania.
Podzadanie 1. Prowadzenie badań statystycznych sprzedaży środków ochrony roślin
Badania statystyczne dotyczące sprzedaży środków ochrony roślin będą prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutem Ochrony Roślin - Państwowym Instytutem Badawczym.
Podzadanie 2. Prowadzenie badań statystycznych zużycia środków ochrony roślin
Zadanie będzie realizowane w ramach badań statystycznych zgodnie z metodologią określoną w przepisach rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1185/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie statystyk dotyczących pestycydów (Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2009, str. 1, z późn. zm.) przez Główny Urząd Statystyczny we współpracy z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutem Ochrony Roślin - Państwowym Instytutem Badawczym.
Celem badania będzie określenie przeciętnego zużycia substancji czynnej wyrażonego w kg/ha powierzchni dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych. Badanie będzie prowadzone z uwzględnieniem struktury upraw i wielkości produkcji oraz danych dotyczących sprzedaży środków ochrony roślin w losowo wytypowanych gospodarstwach.
Podzadanie 3. Prowadzenie badań dotyczących integrowanej ochrony roślin
Dla prawidłowego zobrazowania efektywności działań krajowego planu działania są konieczne aktualne dane dotyczące znajomości przez rolników zasad integrowanej ochrony roślin oraz prawidłowości zachowań podczas przygotowywania zabiegu ochrony roślin, stosowania środka ochrony roślin, a także bezpośrednio po zabiegu. Dane te będą zbierane w ramach badań - Polska Wieś i Rolnictwo realizowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz badań struktury gospodarstw rolnych realizowanych przez Główny Urząd Statystyczny.
Zadanie 2. Kontrole i monitoringi dotyczące środków ochrony roślin
W Polsce kontrole są przeprowadzane przez organy określone w obowiązujących ustawach. Prowadzone są także badania monitoringowe, które odnoszą się do prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. Można tu wyróżnić obszary bezpieczeństwa ludzi (w tym bezpieczeństwa żywności), zwierząt i środowiska. Najczęściej są to badania poziomu pozostałości środków ochrony roślin lub ich metabolitów.
Wyniki analiz będą stanowiły podstawę do oceny stopnia realizacji celów krajowego planu działania, a także do ewentualnej zmiany przepisów dotyczących zarządzania ryzykiem związanym z obrotem środkami ochrony roślin i stosowaniem środków ochrony roślin.
W ramach zadania będą wykonywane następujące podzadania.
Podzadanie 1. Kontrola żywności pochodzenia roślinnego na obecność pozostałości środków ochrony roślin
Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą urzędowe kontrole żywności pochodzenia roślinnego produkowanej i wprowadzanej do obrotu oraz żywności pochodzenia zwierzęcego wprowadzonej do obrotu - zgodnie z kompetencjami określonymi w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2017 r. poz. 149, z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach opracowywanego corocznie planu pobierania próbek, w części dotyczącej badania pozostałości pestycydów realizuje:
Realizacja ww. planu w części dotyczącej pozostałości pestycydów obejmuje:
W realizacji kontroli pozostałości pestycydów w żywności bierze udział 16 wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych. Próbki do badań są pobierane przez pracowników stacji sanitarno - epidemiologicznych szczebla powiatowego oraz tam gdzie to właściwe - przez pracowników stacji granicznych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 17 października 2007 r. w sprawie pobierania próbek żywności w celu oznaczania pozostałości pestycydów (Dz. U. poz. 1502). Badania pozostałości pestycydów w żywności są prowadzone w akredytowanych laboratoriach 5 wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych: Warszawie, Łodzi, Opolu, Rzeszowie i Wrocławiu. W przypadku stwierdzenia niezgodności z wartością najwyższego dopuszczalnego poziomu pozostałości pestycydów w żywności pochodzącej z obrotu, eksperci Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego, dokonują oceny ryzyka dla konsumentów.
Podzadanie 2. Kontrola pasz na obecność pozostałości środków ochrony roślin
Inspekcja Weterynaryjna w ramach realizacji Planu Urzędowej Kontroli Pasz prowadzi monitoring pasz w zakresie obecności pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. System nadzoru nad paszami, kompetencje i odpowiedzialność właściwych organów określa ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. z 2017 r. poz. 453, z późn. zm.). Organem kontrolnym sprawującym nadzór nad całym sektorem paszowym jest powiatowy lekarz weterynarii, z wyłączeniem wytwarzania pasz leczniczych i obrotu paszami leczniczymi, nad którym nadzór sprawuje wojewódzki lekarz weterynarii. Próbki są pobierane z materiału paszowego pochodzenia roślinnego oraz mieszanek paszowych dla zwierząt. Weterynaryjna kontrola graniczna produktów pochodzenia roślinnego stosowanych w żywieniu zwierząt jest przeprowadzana przez granicznego lekarza weterynarii.
Podzadanie 3. Kontrola żywności pochodzenia zwierzęcego na obecność pozostałości środków ochrony roślin
Zadanie z zakresu kontroli pozostałości środków ochrony roślin w żywności pochodzenia zwierzęcego, w tym pestycydów chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli oraz pestycydów fosforoorganicznych, należy do kompetencji Inspekcji Weterynaryjnej. Podstawę prawną stanowi art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. z 2017 r. poz. 242, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 czerwca 2017 r. w sprawie monitorowania substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych (Dz. U. poz. 1246), wdrażające do polskiego prawa dyrektywę Rady 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz uchylającą dyrektywy 85/358/EWG i 86/469/EWG oraz decyzje 89/187/EWG i 91/664/EWG (Dz. Urz. WE L 125 z 23.05.1996, str. 10, z późn. zm. - Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne; rozdz. 3, t. 19, str. 71). Założenia programu badań pozostałości, jego plan, jak i wyniki tych badań, są opracowywane przez Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zatwierdzane do realizacji przez Głównego Lekarza Weterynarii, a następnie akceptowane przez Komisję Europejską.
Zadanie 3. Opracowanie wskaźników oraz analiza ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin
Na podstawie danych uzyskanych w trakcie działań kontrolnych, badań statystycznych dotyczących obrotu środkami ochrony roślin i stosowania środków ochrony roślin oraz systemów monitorowania zjawisk związanych ze środkami ochrony roślin, w ramach programu wieloletniego realizowanego przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy, będą doskonalone opracowane w ramach krajowego planu działania na lata 2013-2017 krajowe wskaźniki ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, a także będą wykonywane stosowne obliczenia wartości tych wskaźników. Wskaźniki w kolejnych latach pozwolą na analizę zagrożeń związanych ze stosowaniem środków ochrony roślin, stanowiąc podstawę do zarządzania ryzykiem i kształtowania polityki w odniesieniu do środków ochrony roślin.
W celu analizy ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin wykorzystywane będą także zharmonizowane wskaźniki ryzyka określone w załączniku IV do dyrektywy 2009/128/WE. Na ich podstawie, zgodnie z art. 15 ust. 2 dyrektywy 2009/128/WE, będą określane tendencje w zakresie stosowania substancji czynnych mających szczególne znaczenie dla ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin oraz kwestie priorytetowe w tym obszarze. Informacje o tych tendencjach oraz kwestiach priorytetowych, a także wartości obliczonych zharmonizowanych wskaźników ryzyka będą przekazywane do publicznej wiadomości przez ich udostępnienie na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 12. Utrzymanie efektywnego nadzoru nad obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, nadzór nad obrotem i konfekcjonowaniem oraz stosowaniem środków ochrony roślin należy do obowiązków Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Eliminowanie przypadków naruszania norm prawnych w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin w zasadniczy sposób wpływa na ograniczenie ryzyka związanego z ich obrotem, a w dalszej kolejności z ich stosowaniem.
Zakres ww. zadań realizowanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa obejmuje:
W ramach działania jest planowane prowadzenie efektywnego nadzoru nad obrotem środkami ochrony roślin i stosowaniem środków ochrony roślin.
Dla zapewnienia efektywności działania jest konieczne także zapewnienie odpowiedniej współpracy krajowych organów administracji odpowiedzialnych za nadzór nad obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin z organami pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Działania Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa będą ukierunkowane przede wszystkim na:
W celu zapewnienia jak najwyższej efektywności kontroli przeprowadzanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w ramach krajowego planu działania realizowanego wiatach 2013-2017 Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy opracował narzędzia matematyczno-statystyczne służące analizie ryzyka i planowaniu kontroli. Narzędzia te będą doskonalone w ramach krajowego planu działania.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Działanie 13. Optymalizacja ochrony upraw małoobszarowych i ekologicznych
Wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin wymaga zapewnienia producentom rolnym, odpowiednich narzędzi, w tym także środków zawierających substancje czynne zakwalifikowane do grupy niskiego ryzyka, a także substancje dopuszczone do stosowania w uprawach ekologicznych, które minimalizują ryzyko negatywnego wpływu na środowisko.
Dobór środków ochrony roślin powinien nie tylko zapewniać możliwość ochrony poszczególnych upraw, ale także przemienne stosowanie środków ochrony roślin zawierających różne substancje czynne. Obok chemicznych środków ochrony roślin producenci rolni powinni mieć możliwość sięgnięcia po preparaty biologiczne zawierające mikroorganizmy lub makroorganizmy lub substancje podstawowe.
Brak optymalnej dostępności środków ochrony roślin jest szczególnie widoczny w przypadku rolnictwa ekologicznego, gdzie stosowane mogą być wyłącznie preparaty zawierające określone substancje czynne, a także upraw małoobszarowych.
Brak środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w uprawach małoobszarowych jest przy tym jednym z czynników zwiększających ryzyko naruszeń przepisów dotyczących stosowania tych środków, w tym ich stosowania niezgodnie z etykietą.
Przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG (Dz. Urz. UE L 309 z 24.11.2009, str. 1, z późn. zm.), przewidują w procedurach dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu możliwość wykorzystania takich mechanizmów jak rejestracja strefowa, wzajemne uznawanie zezwoleń (w tym także na zastosowania małoobszarowe), czy też rozszerzenie zakresu zezwoleń na zastosowania małoobszarowe.
W związku z powyższym, w ramach działania, priorytetowo będą realizowane prace na rzecz zapewnienia odpowiedniego asortymentu i wyboru środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz substancji podstawowych.
Sposób realizacji działania
Mierniki służące monitorowaniu
Podmioty odpowiedzialne za realizację
Podsumowanie
W Polsce, pomimo wynikającego ze zmian zachodzących w polskim rolnictwie wzrostu stosowania środków ochrony roślin, nadal pozostaje on znacząco niższy niż w państwach europejskich o intensywnej produkcji rolnej. Badania pozostałości środków ochrony roślin w żywności pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i w paszach wskazują przy tym na bardzo niskie poziomy przekroczeń dopuszczalnych prawem Unii Europejskiej poziomów pozostałości środków ochrony roślin. Tym samym polska żywność jest bezpieczna dla konsumenta.
W ostatnich latach obserwowany jest także spadek liczby zatruć ludzi środkami ochrony roślin z 616 w 2013 r. do 450 w 2016 r.
W krajowym planie działania wykorzystano doświadczenia związane z realizacją wcześniejszego planu. Uwzględnione w nim zostały także wyniki misji Komisji Europejskiej przeprowadzonej w Polsce w dniach 7-14 czerwca 2017 r. w celu oceny wdrażania środków na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów, w wyniku czego niektóre z dotychczas realizowanych działań zostały zmodyfikowane. Dodane zostały także nowe działania, odpowiadające aktualnym potrzebom w zakresie ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin. Niezależnie od powyższego, głównym celem krajowego planu działania pozostaje upowszechnianie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin.
Powszechne wdrożenie zasad integrowanej ochrony roślin przez użytkowników profesjonalnych środków ochrony roślin, ale też przez użytkowników nieprofesjonalnych, przyczynia się bowiem w największym stopniu do racjonalizacji i zrównoważonego stosowania tych środków, w tym również ochrony owadów zapylających.
W krajowym planie działania zostały także określone mierzalne wskaźniki służące do oceny ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska, w tym dotyczące zużycia środków ochrony roślin.
Przy opracowaniu krajowego planu działania zapewniono szeroki udział społeczeństwa. Zebrano opinie środowisk naukowych, organizacji działających w obszarze rolnictwa, a także jednostek administracji publicznej.
Zgodność krajowego planu działania z dokumentami strategicznymi dotyczącymi rolnictwa
Krajowy plan działania jest zgodny z Planem na rzecz odpowiedzialnego rozwoju przyjętym uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2016 r. oraz będącą jego uszczegółowieniem nową średniookresową strategią rozwoju kraju, tj. Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), przyjętą przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 14 lutego 2017 r. Głównym celem działań rozwojowych ww. strategii jest "stworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i terytorialnym". W dokumencie podkreślone zostało, że kluczowe dla zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju kraju będzie zwiększanie konkurencyjności gospodarstw rolnych oraz producentów rolno-spożywczych przez poprawę ich dochodowości, integrację łańcucha żywnościowego i bardziej sprawiedliwy podział wartości dodanej w tym łańcuchu, oparty na zasadzie partnerstwa.
Jednocześnie w celu szczegółowym I strategii - Trwały wzrost gospodarczy oparty coraz silniej o wiedzę, dane i doskonałość organizacyjną, zaprojektowanych zostało siedem kierunków interwencji, w tym trzy poświęcone rozwojowi sektora rolno-spożywczego: 2. Instytucje publiczne wspierające rozwój podmiotów sektora, 4. Konkurencyjne gospodarstwa rolne i producenci rolno-spożywczy oraz 7. Wsparcie lokalnych motorów przedsiębiorczości. Kierunki te mają za zadanie zwiększenie efektywności funkcjonowania i dostępności doradztwa rolniczego, wspieranie wytwarzania i dystrybucji produktów o wysokiej jakości i poziomie innowacyjności, w tym m.in. tradycyjnych, regionalnych i ekologicznych. Należy także podkreślić, że jednym z projektów strategicznych wpisujących się w ww. kierunki interwencji jest efektywny system doradztwa rolniczego - wzmocnienie i zwiększenie efektywności doradztwa rolniczego przez m.in.: ulepszenie systemu szkoleń doradców rolniczych, wzmocnienie kompetencji w zakresie transferu wiedzy z nauki do praktyki, unowocześnienie warsztatu prowadzenia działalności rolniczej i zarządzania gospodarstwem. Prowadzenie doradztwa to także jedno z najważniejszych zadań krajowego planu działania. Celem doradztwa rolniczego jest przede wszystkim upowszechnianie wiedzy i najnowszych informacji związanych z ochroną roślin, co przekłada się na późniejsze zachowania użytkowników środków ochrony roślin. Właściwy sposób postępowania producentów rolnych stosujących środki ochrony roślin w największym stopniu ogranicza ryzyko związane z ich użyciem. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz pozostałe jednostki doradztwa rolniczego ściśle współpracują z instytucjami administracji rządowej i samorządowej działającymi m.in. na rzecz ochrony roślin, w szczególności z instytutami badawczymi, uczelniami rolniczymi, Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz izbami rolniczymi,
organizacjami działającymi w obszarze rolnictwa i innymi podmiotami gospodarczymi dostarczającymi środki do produkcji rolnej. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie wraz z jednostkami doradztwa rolniczego są podstawowymi instytucjami, które zajmują się kształceniem ustawicznym rolników i mieszkańców obszarów wiejskich.
Krajowy plan działania stanowi przede wszystkim bezpośrednią realizację celów Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020 przyjętej przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 25 kwietnia 2012 r. Strategia ta jest zgodna z założeniami strategicznymi na poziomie Unii Europejskiej i zachowuje spójność ze Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Działania zaprojektowane w strategii wychodzą naprzeciw nowym wyzwaniom cywilizacyjnym, w tym m.in. starzeniu się społeczeństw, zmianom klimatu, wymianie pokoleń, rozwojowi technologii informacyjnych, mobilności zawodowej oraz mobilności terytorialnej. Działania te zostały określone przez pryzmat zasobów i funkcji, jakie pełnią obszary wiejskie, rolnictwo i rybactwo w Polsce i na świecie oraz w oparciu o pięć kluczowych zagadnień, tj. kapitał ludzki, jakość życia, bezpieczeństwo, konkurencyjność i środowisko. Strategia ta w sposób bezpośredni wskazuje na potrzebę opracowania krajowego planu działania mającego na celu ograniczenie ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin.
Krajowy plan działania stanowi w szczególności element realizacji działań Strategii ujętych w:
Priorytet 3 Strategii wskazuje na potrzebę produkcji żywności o wysokich walorach jakościowych, stanowiących odpowiedź na rosnące wymagania konsumentów, jako sposób na podniesienie konkurencyjności i dochodów producentów. Strategia stwierdza, że "istotne w tym zakresie jest m.in. wdrażanie i przestrzeganie m.in. zasad zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin, w szczególności przestrzeganie zasad zintegrowanej ochrony roślin i integrowanej produkcji". Tym samym podstawowe cele krajowego planu działania w pełni wpisują się w priorytety Strategii.
Podstawowym elementem Priorytetu 3 Strategii są działania, które gwarantują, że żywność trafiająca na rynek jest bezpieczna dla konsumentów. Naprzeciw tym postulatom wychodzą ujęte w krajowym planie działania rozwiązania zwiększające efektywność kontroli prowadzonych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także rozwój systemu badań sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin. Ponieważ Strategia podkreśla znaczenie koordynacji i efektywnej współpracy pomiędzy służbami powołanymi do nadzoru nad bezpieczeństwem żywności, w krajowym planie działania uwzględniono działania ułatwiające analizę i wykorzystywanie danych uzyskiwanych z różnych jednostek kontrolnych.
Priorytet 3 Strategii podkreśla także potrzebę upowszechniania wiedzy w zakresie zasad żywienia i podnoszenie świadomości producentów artykułów rolno-spożywczych, co wymaga działań o charakterze szkoleniowo-doradczym, w tym prowadzenia szkoleń dla rolników w zakresie zasad bezpieczeństwa żywności. Te cele strategii będą realizowane przez ujęte w krajowym planie działania rozwiązania służące rozwojowi doradztwa w zakresie ochrony roślin, a także szkolenia kierowane do rolników - zarówno obowiązkowe, jak i dobrowolne.
Krajowy plan działania realizuje także Priorytet 4 Strategii, podkreślający wagę promowania rozwiązań technicznych przyjaznych dla środowiska w produkcji rolnej, upowszechniania informacji w zakresie nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, a także zapewnienia profesjonalnego doradztwa. Realizuje on ujęte w tym Priorytecie cele Strategii, jakimi jest wspieranie i wdrażanie innowacji, które będą sprzyjały wzrostowi produktywności w warunkach zrównoważonej produkcji rolnej.
Krajowy plan działania wpisuje się również w Priorytet 5 Strategii, który wskazuje na potrzebę:
Należy też zaznaczyć, że w Programie działań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na lata 2015-2019 "Rolnictwo, produkcja żywności, rozwój obszarów wiejskich strategicznym zadaniem państwa" w obszarze II znajdują się dwa zadania odnoszące się bezpośrednio do materii ujętej w niniejszym krajowym planie działania:
02.04.10 Konsekwentna realizacja Krajowego planu działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin na lata 2013-2017 oraz opracowanie nowego planu po 2017 roku.
02.04.11 Zapewnienie przestrzegania zasad integrowanej ochrony roślin.
Tym samym krajowy plan działania stanowi także wykonanie programu działań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W ciągu pierwszych 5 miesięcy obowiązywania mechanizmu konsultacji społecznych projektów ustaw udział w nich wzięły 24 323 osoby. Najpopularniejszym projektem w konsultacjach była nowelizacja ustawy o broni i amunicji. W jego konsultacjach głos zabrało 8298 osób. Podczas pierwszych 14 miesięcy X kadencji Sejmu RP (2023–2024) jedynie 17 proc. uchwalonych ustaw zainicjowali posłowie. Aż 4 uchwalone ustawy miały źródła w projektach obywatelskich w ciągu 14 miesięcy Sejmu X kadencji – to najważniejsze skutki reformy Regulaminu Sejmu z 26 lipca 2024 r.
Grażyna J. Leśniak 24.04.2025
Senat bez poprawek przyjął w środę ustawę, która obniża składkę zdrowotną dla przedsiębiorców. Zmiana, która wejdzie w życie 1 stycznia 2026 roku, ma kosztować budżet państwa 4,6 mld zł. Według szacunków Ministerstwo Finansów na reformie ma skorzystać około 2,5 mln przedsiębiorców. Teraz ustawa trafi do prezydenta Andrzaja Dudy.
Grażyna J. Leśniak 23.04.2025
Rada Ministrów przyjęła we wtorek, 22 kwietnia, projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, przedłożony przez minister przemysłu. Chodzi o wyznaczenie podmiotu, który będzie odpowiedzialny za monitorowanie i egzekwowanie przepisów w tej sprawie. Nowe regulacje dotyczą m.in. dokładności pomiarów, monitorowania oraz raportowania emisji metanu.
Krzysztof Koślicki 22.04.2025
Na wtorkowym posiedzeniu rząd przyjął przepisy zmieniające rozporządzenie w sprawie zakazu stosowania materiału siewnego odmian kukurydzy MON 810, przedłożone przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Celem nowelizacji jest aktualizacja listy odmian genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy, tak aby zakazać stosowania w Polsce upraw, które znajdują się w swobodnym obrocie na terytorium 10 państw Unii Europejskiej.
Krzysztof Koślicki 22.04.2025
Od 18 kwietnia policja oraz żandarmeria wojskowa będą mogły karać tych, którzy bez zezwolenia m.in. fotografują i filmują szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa obiekty resortu obrony narodowej, obiekty infrastruktury krytycznej oraz ruchomości. Obiekty te zostaną specjalnie oznaczone.
Robert Horbaczewski 17.04.2025
Kompleksową modernizację instytucji polskiego rynku pracy poprzez udoskonalenie funkcjonowania publicznych służb zatrudnienia oraz form aktywizacji zawodowej i podnoszenia umiejętności kadr gospodarki przewiduje podpisana w czwartek przez prezydenta Andrzeja Dudę ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia. Ustawa, co do zasady, wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Grażyna J. Leśniak 11.04.2025| Identyfikator: | M.P.2018.723 |
| Rodzaj: | Obwieszczenie |
| Tytuł: | Krajowy plan działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin na lata 2018-2022. |
| Data aktu: | 11/07/2018 |
| Data ogłoszenia: | 25/07/2018 |
| Data wejścia w życie: | 25/07/2018 |
